1. Nghiên cứu và xây dựng chiến lược, chính sách, quy hoạch phát triển, định mức kinh tế - kỹ thuật, quy phạm, tiêu chuẩn, quy chuẩn kỹ thuật ngành cơ khí - tự động hóa;

2. Nghiên cứu phát triển, ứng dụng và chuyển giao công nghệ cơ khí - tự động hoá; năng lượng mới và năng lượng tái tạo;

3. Thiết kế, chế tạo, lắp đặt, bảo trì, bảo dưỡng, vận hành và chuyển giao máy, thiết bị đồng bộ thuộc dây chuyền công nghệ trong ngành công nghiệp và các ngành kinh tế khác;

4. Đào tạo công nhân kỹ thuật; đào tạo đại học, sau đại học và trên đại học, nâng cao trình độ quản lý điều hành các doanh nghiệp sản xuất - kinh doanh và chuyên môn cho đội ngũ cán bộ khoa học và công nghệ;

5. Giám định, kiểm định, kiểm tra chất lượng về thiết kế dây chuyền công nghệ, các công trình khoa học và các thiết bị, máy, phụ tùng chuyên ngành công nghiệp;

6. Tổ chức các hoạt động thông tin khoa học công nghệ và kinh tế ngành cơ khí - tự động hóa và các ngành liên quan khác;

7. Hợp tác nghiên cứu khoa học, chuyển giao công nghệ, liên doanh, liên kết, cung cấp dịch vụ khoa học - công nghệ trong lĩnh vực cơ khí - tự động hóa với các tổ chức, cá nhân ở trong nước và ngoài nước;

8. Sản xuất, kinh doanh, bán buôn, bán lẻ phụ tùng, máy, thiết bị đồng bộ thuộc dây chuyền công nghệ trong ngành công nghiệp và các ngành kinh tế khác; cụ thể:

+ Ngành sản xuất vật liệu xây dựng;

+ Ngành năng lượng, bao gồm: nhiệt điện, thuỷ điện, điện hạt nhân, năng lượng mới và năng lượng tái tạo;

+ Ngành khai thác dầu khí, khoáng sản, tuyển khoáng và luyện kim;

+ Ngành chế biến nông, lâm, thủy sản; dệt-may, giấy, phân bón, hóa chất;

+ Giải pháp hệ thống và thiết bị cho lĩnh vực môi trường, đô thị;

+ Ngành điện, điện tự động hoá, robot, trí tuệ nhân tạo;

+ Các thiết bị vận tải đường thủy, đường bộ, đường sắt, hàng không, cảng sông, biển;

+ Máy, thiết bị vận chuyển dạng băng tải, dạng ống, dạng vít xoắn và các loại máy, thiết bị nâng, hạ;

+ Lắp đặt, nâng cấp hệ thống thiết bị thuộc dây chuyền công nghệ của các ngành công nghiệp;

9. Tư vấn, thiết kế, xây dựng, lắp đặt thiết bị, hệ thống đo lường và điều khiển các công trình công nghiệp, nông nghiệp và môi trường.

10. Thiết kế kiến trúc, thiết kế thi công xây dựng công trình dân dụng, công nghiệp, nông nghiệp và môi trường;

11. Đầu tư phát triển cơ sở hạ tầng; cho thuê văn phòng;

12. Xuất nhập khẩu hàng hóa, công nghệ;

13. Thiết kế, giám sát, thi công các công trình dân dụng, công nghiệp, nông nghiệp và môi trường lĩnh vực lắp đặt thiết bị công trình, thiết bị công nghệ, thiết bị đo lường và điều khiển, hệ thống dây chuyền sản xuất;

14. Tư vấn đầu tư, lập và thẩm định, thẩm tra hồ sơ lập dự án đầu tư, hồ sơ thiết kế kỹ thuật, hồ sơ bản vẽ thi công, báo cáo kinh tế kỹ thuật, tổng mức đầu tư, tổng dự toán;

15. Tư vấn quản lý dự án, quản lý chi phí đầu tư xây dựng công trình bao gồm: tổng mức đầu tư, dự toán xây dựng công trình, định mức và giá xây dựng;

16. Tư vấn đấu thầu, lập hồ sơ mời thầu, xác định giá gói thầu;

17. Tổ chức thi công xây dựng công trình: thủy lợi, thủy điện, năng lượng tái tạo, giao thông, khu công nghiệp, công trình công viên, khu đô thị, công trình cấp thoát nước, công trình văn hóa…;

18. Kiểm định chất lượng công trình, kiểm định và hiệu chuẩn các thiết bị, phương tiện đo lường và thử nghiệm;

19. Kiểm tra chứng nhận đủ điều kiện đảm bảo an toàn chịu lực và chứng nhận sự phù hợp về chất lượng công trình;

20. Kiểm tra, kiểm định, giám định, thử nghiệm: Cơ học, lý, hóa học, không phá hủy (NDT) cho các loại vật liệu, thiết bị, sản phẩm công nghiệp, nông nghiệp và môi trường;

21. Thử nghiệm, đánh giá hiệu suất năng lượng các máy móc, thiết bị điện;

22. Đánh giá quy trình hàn, đánh giá thợ hàn;

23. Chẩn đoán, giám định và phân tích tình trạng thiết bị;

24. Các lĩnh vực hoạt động khoa học - công nghệ, sản xuất - kinh doanh, dịch vụ và ngành nghề khác phù hợp với điều kiện năng lực của Viện, nhu cầu thị trường và được pháp luật cho phép;

25. Thực hiện chế độ tự chủ về tài chính, về quản lý và sử dụng tài sản theo quy định của pháp luật hiện hành; thực hiện chế độ tài chính kế toán theo quy định của pháp luật và phân cấp của Bộ Công Thương;

26. Ban hành các quy định, quy chế quản lý nội bộ; thực hiện chế độ thông tin, báo cáo và chịu sự kiểm tra, giám sát của Bộ Công Thương và các Bộ, ngành có liên quan theo quy định của pháp luật;

27. Tuyển dụng, quản lý, sử dụng, đào tạo, bồi dưỡng, thăng hạng chức danh nghề nghiệp, thực hiện chế độ chính sách, cử cán bộ quản lý, viên chức, người lao động đi nước ngoài theo quy định của pháp luật và phân cấp của Bộ Công Thương;

28. Thành lập các đơn vị trực thuộc theo cơ cấu tổ chức đã được Bộ Công Thương phê duyệt; bổ nhiệm, miễn nhiệm các chức danh lãnh đạo và quyết định các vấn đề về cán bộ theo quy định của pháp luật và phân cấp của Bộ Công Thương;

29. Được hưởng các ưu đãi về hoạt động khoa học và công nghệ và sản xuất kinh doanh quy định tại Luật Khoa học và Công nghệ và các văn bản quy phạm pháp luật khác;

30. Thực hiện các nhiệm vụ theo phân công của Bộ Công Thương và các nhiệm vụ khác theo quy định của pháp luật.