Trong vòng một thập kỷ qua, Việt Nam đã trở thành một trong những trung tâm sản xuất công nghiệp năng động nhất khu vực Đông Nam Á. Tốc độ tăng trưởng công nghiệp bình quân đạt từ 7–10%/năm, đóng góp gần 40% GDP và hàng chục triệu việc làm. Nhưng song hành với đó là áp lực chất thải công nghiệp với khối lượng khổng lồ.
Thực tế cho thấy, việc xử lý chất thải công nghiệp không chỉ là nhiệm vụ bắt buộc để bảo vệ môi trường, mà còn là “chìa khóa” để ngành công nghiệp Việt Nam hội nhập sâu hơn với các tiêu chuẩn quốc tế, đặc biệt trong bối cảnh nước ta cam kết trung hòa carbon vào năm 2050.
Trong nhiều năm qua, Bộ Công Thương không chỉ dừng lại ở chức năng quản lý ngành, mà còn ban hành hàng loạt chính sách và chương trình hành động cụ thể nhằm thúc đẩy doanh nghiệp áp dụng mô hình kinh tế tuần hoàn. Đặc biệt, Bộ Công Thương luôn bám sát và thực hiện các mục tiêu, nhiệm vụ đã được Thủ tướng Chính phủ giao tại Quyết định số 1375 về việc phê duyệt Kế hoạch bảo vệ môi trường ngành Công Thương, góp phần cải thiện chất lượng môi trường, phòng ngừa các sự cố, rủi ro môi trường, hướng tới mục tiêu phát triển bền vững ngành Công Thương.
Trong sản xuất bền vững, Bộ Công Thương đã xây dựng được những phương pháp tính định mức tiêu hao nguyên vật liệu trong các ngành công nghiệp, đồng thời phát triển các mô hình thu gom, tái chế, tái sử dụng vật liệu...Trong chiến lược phát triển năng lượng tái tạo và sử dụng năng lượng tiết kiệm, hiệu quả. Bộ Công Thương định hướng doanh nghiệp giảm dần phụ thuộc vào năng lượng hóa thạch, tăng tỷ trọng năng lượng sạch. Chính sách này tạo nền tảng cho việc doanh nghiệp trong và ngoài ngành lắp đặt pin mặt trời, điện gió giúp giảm chi phí và phát thải. Cùng với đó, Bộ Công Thương đã chủ trì, phối hợp với các bộ, ngành liên quan đề xuất và chỉ đạo phát triển ngành công nghiệp môi trường và phối hợp với các bộ, ngành, địa phương tăng cường công tác quản lý nhà nước về bảo vệ môi trường trong các khu, cụm công nghiệp…
Có thể thấy, trong khoảng thời gian dài trước đây, mô hình xử lý chất thải công nghiệp chủ yếu dựa trên phương thức thu gom - vận chuyển - xử lý. Tuy nhiên, cách tiếp cận này vừa tốn kém, vừa lãng phí khi nhiều loại chất thải hoàn toàn có thể tái chế, tái sử dụng để tạo ra sản phẩm mới. Chính vì vậy, mô hình kinh tế tuần hoàn ngày càng được quan tâm. Đây là cách tiếp cận biến chất thải thành tài nguyên, kéo dài vòng đời sản phẩm và giảm phát thải.
Trong lĩnh vực xử lý rác thải công nghiệp, kinh tế tuần hoàn thể hiện ở nhiều khía cạnh. Từ tái chế rác thải nhựa, nylon, giấy, bìa carton để sản xuất hạt nhựa tái sinh, giấy tái chế. Chưng cất dung môi, thu hồi kim loại quý từ bùn thải và dung dịch chứa kim loại. Chế tạo viên nén RPF từ giẻ vụn, bông bỉm thay thế than, dầu trong lò công nghiệp.
Đây không chỉ là giải pháp bảo vệ môi trường, mà còn mang lại lợi ích kinh tế trực tiếp cho doanh nghiệp khi giảm chi phí sản xuất, mở rộng nguồn doanh thu từ sản phẩm tái chế, đồng thời tạo lợi thế cạnh tranh khi tiếp cận thị trường quốc tế vốn đang ưu tiên sản phẩm xanh.
Các chuyên gia môi trường cho rằng, việc ứng dụng mô hình kinh tế tuần hoàn trong xử lý rác thải công nghiệp sẽ có lợi cho doanh nghiệp và góp phần bảo vệ môi trường.
Trên thực tế, nhiều doanh nghiệp đã ứng dụng mô hình kinh tế tuần hoàn trong quá trình xử lý chất thải công nghiệp và đạt được hiệu quả cao. Tại Công ty Cổ phần Công nghệ cao Môi trường Bình Nguyên, doanh nghiệp này đã đầu tư dây chuyền tái chế nhựa, chưng cất dung môi, thu hồi kim loại. Các loại giẻ vụn, bông bỉm được đưa vào hệ thống tạo viên nén RPF để sản xuất viên nén RPF, sử dụng thay thế cho nhiên liệu than, dầu với số lượng trên 3.000 tấn, thu hàng trăm triệu đồng.
Không chỉ dừng lại ở xử lý chất thải, công ty còn đầu tư mạnh mẽ vào năng lượng sạch. Từ năm 2024, công ty đã lắp đặt hệ thống pin năng lượng mặt trời trên toàn bộ mái nhà khu vực văn phòng, tạo ra nguồn điện phục vụ nội bộ, giảm phụ thuộc vào lưới điện quốc gia. Đồng thời, doanh nghiệp cũng thường xuyên kiểm tra, bảo dưỡng hệ thống xử lý khí thải để đảm bảo khí xả ra môi trường luôn đạt tiêu chuẩn quốc gia, hạn chế tối đa phát thải độc hại.
Rõ ràng là mô hình kinh tế tuần hoàn trong xử lý rác thải công nghiệp đang mang lại lợi ích kép cho doanh nghiệp, tuy nhiên, các chuyên gia cho rằng vẫn còn nhiều nút thắt lớn đối với doanh nghiệp áp dụng mô hình này, đặc biệt là bối cảnh đặt ra là phải đổi mới về mặt công nghệ.
Trong bối cảnh toàn cầu hóa biến đổi khí hậu và hội nhập kinh tế sâu rộng, kinh tế tuần hoàn không còn là lựa chọn, mà là con đường tất yếu của công nghiệp Việt Nam. Nếu doanh nghiệp đặc biệt là những đơn vị xử lý chất thải công nghiệp biết coi chất thải là tài nguyên, đầu tư công nghệ và năng lượng tái tạo, thì có thể vừa bảo vệ môi trường, vừa gia tăng lợi ích kinh tế. Khi kinh tế tuần hoàn trở thành “mạch máu” trong sản xuất công nghiệp, Việt Nam sẽ có cơ hội xây dựng một nền công nghiệp xanh, hiện đại, thân thiện môi trường, góp phần thực hiện mục tiêu phát triển bền vững và trung hòa carbon vào năm 2050.
