Sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả: Từ hoạch định chính sách đến hành động và vai trò của báo chí, truyền thông
Đây là chủ đề của cuộc tọa đàm nằm trong chuỗi hoạt động thuộc dự án Chương trình Năng lượng phát thải thấp Việt Nam II (gọi tắt là VLEEP II) do Vụ tiết kiệm năng lượng và Phát triển bền vững (Bộ Công Thương) tổ chức sáng ngày 25/6/2024, tại Hà Nội.
Đây là toạ đàm đầu tiên trong chuỗi hoạt động chia sẻ chuyên môn tác nghiệp báo chí trong lĩnh vực Sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả (SDNL TK&HQ) và lĩnh vực Năng lượng bền vững. Toạ đàm được tổ chức theo hình thức trực tiếp và trực tuyến. Tọa đàm có sự tham gia của các chuyên gia gồm: ông Lê Anh Tuấn - Phụ trách Khoa Kinh tế và Quản lý, Trường Đại học Điện lực; ông Nguyễn Anh Tuấn - Phó Chủ tịch thường trực Hiệp hội Năng lượng Việt Nam; ông Đào Nhật Đình - Hội đồng Khoa học, Tạp chí Năng lượng Việt Nam; ông Hà Đăng Sơn - Giám đốc Trung tâm nghiên cứu năng lượng sạch và tăng trưởng xanh (Liên hiệp các Hội Khoa học kỹ thuật Việt Nam) tham gia trực tuyến; cùng sự tham dự đông đảo của các nhà báo, phóng viên đến từ các cơ quan báo chí, truyền thông.
Phát biểu khai mạc tọa đàm, ông Trịnh Quốc Vũ, Phó Vụ trưởng Vụ Tiết kiệm năng lượng và Phát triển bền vững, Bộ Công Thương cho biết "Trong những năm qua, với sự vào cuộc của các cơ quan báo chí, truyền thông, hoạt động sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả đã có sức lan toả mạnh mẽ, giúp cộng đồng biến nhận thức thành hành động, từ hành động trở thành thói quen". Tọa đàm được tổ chức lần này là hoạt động thuộc dự án Chương trình Năng lượng phát thải thấp Việt Nam II (gọi tắt là VLEEP II). Dự án do Vụ Tiết kiệm năng lượng và Phát triển bền vững – Bộ Công Thương phối hợp với Cơ quan phát triển quốc tế Hoa Kỳ (Gọi tắt là USIAD) triển khai.
“Bộ Công Thương hi vọng, thông qua ngòi bút của mình, các nhà báo, phóng viên sẽ tiếp tục tuyên truyền, phổ biến các chủ trương, chính sách của Đảng, Nhà nước về sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả. Phát hiện những điển hình tiên tiến, những sáng kiến trong sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả. Phản ánh được những khó khăn, thách thức trong việc triển khai công thực hiện sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả. Từ các bài báo, các thông tin này, giúp các cơ quan chức năng, đặc biệt là Bộ Công Thương tham mưu cho Chính phủ cũng như các cấp có thẩm quyền ban hành, điều chỉnh những chính sách để thúc đẩy mạnh mẽ hơn nữa việc sử dụng năng lượng tiết kiệm, hiệu quả”, ông Trịnh Quốc Vũ nhấn mạnh.
Nội dung quan trọng trong chính sách phát triển năng lượng
Cùng với quá trình phát triển, Việt Nam đã sớm coi trọng việc sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả, coi sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả là một nội dung quan trọng trong chính sách phát triển năng lượng của Việt Nam. Đã có nhiều văn bản pháp lý liên quan đến hoạt động sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả được ban hành trong thời gian qua. Cụ thể:
- Quyết định số 79/QĐ-TTg ngày 14/4/2006 của Thủ tướng Chính phủ về Chương trình mục tiêu quốc gia về sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả giai đoạn 2006 – 2015.
- Quyết định số 280/QĐ-TTg ngày 13/03/2019 về Chương trình mục tiêu quốc gia về sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả giai đoạn 201 -2030.
- Luật Sử dụng năng lượng tiết kiệm & hiệu quả (Luật 50 - đã được Quốc hội khoá 12 ban hành ngày 17/6/2010) và có hiệu lực từ năm 201. Để triển khai Luật này, một hệ thống các văn bản pháp luật liên quan bao gồm các Nghị định, Thông tư, Quyết định… được ban hành, liên quan đến các tiêu chuẩn, quy chuẩn (đã có trên 60 quy chuẩn, tiêu chuẩn quản lý các thiết bị công nghiệp, gia dụng với 26 thiết bị, phương tiện…) hướng dẫn cụ thể.
- Nghị quyết số 55-NQ/TW của Bộ Chính trị (ban hành ngày 11/2/2020) về định hướng chiến lược phát triển năng lượng quốc gia của Việt Nam đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045 xác định: để có đủ nguồn cung năng lượng trong dài hạn, cùng với khai thác hợp lý các nguồn năng lượng hoá thạch và coi trọng đầu tư các nguồn năng lượng mới, năng lượng tái tạo thì “sử dụng năng lượng tiết kiệm, hiệu quả, bảo vệ môi trường phải được xem là quốc sách quan trọng và trách nhiệm của toàn xã hội” (trích NQ55).
- Ngày 15/05/2023, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Quyết định số 500/QĐ-TTg phê duyệt Quy hoạch phát triển điện lực quốc gia giai đoạn 2021-2030, tầm nhìn đến năm 2050 (Quy hoạch điện 8). Tại Quy hoạch này đã khẳng định giải pháp về sử dụng điện tiết kiệm và hiệu quả là một trong các giải pháp, nguồn lực để thực hiện thành công Quy hoạch này.
- Ngày 26/07/2023, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Quyết định số 893/QĐ-TTg phê duyệt Quy hoạch tổng thể năng lượng quốc gia thời kỳ 2021-2030, tầm nhìn đến năm 2050. Quyết định nhấn mạnh vai trò của việc sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả, với mục tiêu tiết kiệm năng lượng đạt khoảng 8-10% vào năm 2030 và khoảng 15-20% vào năm 2050 so với kịch bản thông thường.
- Xác định tiềm năng tiết kiệm điện là rất lớn, ngày 07/05/2020, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Chỉ thị số 20/CT-TTg về việc tăng cường tiết kiệm điện giai đoạn 2020 - 2025. Tiếp đó, ngày 08/6/2023 Thủ tướng Chính phủ lại tiếp tục ban hành Chỉ thị số 20/CT-TTg về tăng cường tiết kiệm điện giai đoạn 2023- 2025 và các năm tiếp theo…
Vai trò quan trọng của công tác truyền thông
Trên thực tế, để chính sách về sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả đi vào thực tiễn thì công tác truyền thông đóng vai trò vô cùng quan trọng.
Phó Vụ trưởng Vụ Tiết kiệm năng lượng và Phát triển bền vững, Bộ Công Thương cho biết: Trong Luật SDNL TK&HQ và các quy đinh, chính sách về năng lượng và SDNL TK&HQ đều có các nội dung về tuyên truyền, giáo dục để thực hiện các giải pháp tiết kiệm và hiệu quả năng lượng. Điều đó chứng tỏ truyền thông có vai trò quan trọng. Quan điểm của nhà quản lý là cần tuyên truyền về cách thức SDNL TK&HQ cho tất cả các đối tượng, bao gồm cả các cơ sở sử dụng năng lượng trọng điểm.
Thông qua chương trình quốc gia về SDNL TK&HQ, Vụ Tiết kiệm năng lượng và Phát triển bền vững, Bộ Công Thương đang nỗ lực đẩy mạnh công tác truyền thông và đánh giá rất cao vai trò của mạng lưới tuyên truyền trong việc đồng hành cùng các cơ quan quản lý. Thông qua tọa đàm, Bộ Công Thương mong muốn lắng nghe khó khăn, thách thức để tìm ra các giải pháp hiệu quả để truyền thông, thu hút sự quan tâm của cộng đồng và đạt được các kết qủa của Chương trình quốc gia về SDNL TK&HQ giai đoạn 2019-2030 (Chương trình VNEEP3).
“Tôi đánh giá rất cao vai trò của các nhà báo trong việc truyền tải các nội dung sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả đến toàn xã hội. Bộ Công Thương rất mong tiếp tục nhận được sự đồng hành của các cơ quan báo chí và các nhà báo, phóng viên trong thời gian tới.” – ông Trịnh Quốc Vũ nhấn mạnh.
Theo ông Nguyễn Anh Tuấn, Chương trình VNEEP3 đã có mục tiêu tiết kiệm rõ ràng. Các con số nghe có vẻ trừu tượng nhưng hợp lý. Năm 2022, điện chiếm 28,7% năng lượng cuối cùng, than chiếm 27%... Điện hóa ngày càng lớn do xu thế chuyển dịch năng lượng, tiết kiệm điện là cốt lõi của SDNL TK&HQ.Hiện nay, người dân đã nâng cao ý thức sử dụng năng lượng. Mặc dù thiết bị sử dụng năng lượng đã nhiều hơn ngày xưa, nhưng giá trị sử dụng lại hiệu quả hơn, điều đó chứng tỏ vai trò và hiệu quả truyền thông.
Đồng tình với quan điểm này, ông Đào Nhật Đình cho rằng, trên con đường tăng trưởng, nhu cầu sử dụng điện tăng cao là điều không tránh khỏi. Do đó, cần tuyên truyền để sử dụng điện hiệu quả hơn, tiết kiệm hơn. Tuyên truyền cần có các biểu tượng cụ thể như sử dụng sản phẩm có dán nhãn năng lượng, không nghe những quảng cáo thổi phồng về thiết bị không tiêu tốn điện,… Qua công tác tuyên truyền sẽ có định hướng tốt hơn về việc mua sắm thiết bị điện và sử dụng thiết bị điện.
Ông Lê Anh Tuấn cho biết, trường Đại học Điện lực cũng có nhiều đánh giá về hiệu quả sử dụng năng lượng, hành vi sử dụng. Đây là tiền đề để xây dựng văn hóa sử dụng năng lượng. Đề hình thành văn hóa này thì truyền thông có vai trò quan trọng. Công nghệ là một phần quan trọng nhưng nếu không nhận ra tầm quan trong của việc làm thì khó có thể ứng dụng công nghệ.
Từ giai đoạn đầu tiên của Chương trình VNEEP (2006-2010), vai trò truyền thông được đánh giá rất cao, quảng bá nhiều chương trình năng lượng, thiết bị năng lượng. Ngay từ giai đoạ này, về phía trường Đại học Điện lực cũng đưa những nội dung hiệu quả sử dụng năng lượng vào chương trình đào tạo. "Tôi đánh giá cao vai trò của công tác truyền thông trong lĩnh vực này và cần nâng cao hơn nữa. Trường Đại học Điện lực cũng sẽ củng cố nội dung giảng dạy có thêm yếu tố về SDNL TK&HQ", ông Lê Anh Tuấn nhấn mạnh.
Theo ý kiến của các chuyên gia, để tăng cường vai trò báo chí trong tuyên truyền SDNL TK&HQ cả cấp vĩ mô, cũng như vi mô, trước mắt và lâu dài, cần chú ý làm tốt một số nhiệm vụ như: thực hiện tốt nhiệm vụ quản lý Nhà nước về SDNL TK&HQ. Ngoài ra, cần đồng bộ hoá nội dung và đa dạng hoá hình thức tuyên truyền, cụ thể: cần chú ý xây dựng kế hoạch, các chiến dịch và chương trình tuyên truyền theo cấp độ quy mô, đối tượng, thời gian và nội dung cụ thể cho mỗi cơ quan báo chí và toàn hệ thống báo chí quốc gia có nội dung trọng tâm, chuyên đề, chuyên mục, dung lượng lớn, thường xuyên. và đặc biệt, cần đổi mới hình thức tuyên truyền đa dạng, thích hợp.
Trong lĩnh vực SDNL TK&HQ nói riêng các cơ quan báo chí trong đó nòng cốt là phóng viên, nhà báo đã và đang làm rất tốt vai trò của mình. Tăng cường vai trò báo chí trong tuyên truyền SDNL TK&HQ là việc báo chí đẩy mạnh công tác tuyên truyền trên mọi loại hình báo chí và tác phẩm báo chí để cho người dân và doanh nghiệp hiểu, nhớ, theo và làm, áp dụng các biện pháp quản lý và kỹ thuật nhằm giảm tổn thất, giảm mức tiêu thụ năng lượng của phương tiện, thiết bị, mà vẫn bảo đảm nhu cầu, mục tiêu đặt ra đối với quá trình sản xuất và đời sống.
Trong thời gian tới, Bộ Công Thương sẽ tiếp tục tổ chức các hoạt động nhằm chia sẻ chuyên môn với đội ngũ phóng viên và nhà báo trên khắp cả nước. Ban Tổ chức mong muốn tạo diễn đàn cởi mở để đội ngũ phóng viên, nhà báo có thể chia sẻ, thẳng thắn góp ý và đồng hành với Bộ Công Thương trong công tác sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả nói riêng và ngành năng lượng nói chung.