Lịch sử phát triển của ngành bán hàng đa cấp
Kỳ tiếp: Những quốc gia có thị trường bán hàng đa cấp phát triển mạnh nhất
Ý tưởng nảy sinh từ gian khó
Carl Rehnborg sinh năm 1887 tại St. Augustine, bang Florida, Hoa Kỳ, là con trai của một nhà kinh doanh kim hoàn người Mỹ gốc Thụy Điển. Ông khởi hành đến Trung Quốc vào năm 1915 và dành phần lớn thời gian cuộc đời mình tại đất nước này, và cũng chính nơi đây đã tạo cho ông cảm hứng về việc bổ sung dinh dưỡng từ thực vật.
Trong suốt thời gian sinh sống và làm việc tại Trung Quốc, ông đã rất ấn tượng với sự hiểu biết toàn diện về văn hoá và y học cổ truyền của người Trung Quốc. Ông quan tâm đến sự cân bằng - trong triết lý Trung Quốc về âm và dương. Với óc quan sát nhạy bén, Carl phát hiện ra sức khỏe con người phụ thuộc vào chế độ ăn phối hợp từ nhiều loại thực phẩm khác nhau, và trong cây cỏ thiên nhiên tồn tại rất nhiều dưỡng chất cần thiết cho sức khỏe con người. Điều này có thể được nhìn thấy trong triết lý của ông về chế độ ăn uống cân bằng giữa việc sử dụng thực phẩm bổ sung cũng như nhận thức về sự cân bằng giữa con người và vũ trụ mà ông đã viết rất nhiều trong suốt cuộc đời sau này của mình. Những ý tuởng của ông về sản phẩm bổ sung dinh duỡng được làm từ nguyên liệu thực vật được hình thành không chỉ trong một ngày mà là kết quả của nhiều năm quan sát và trải nghiệm.
Năm 1927, Carl về Mỹ và bắt đầu thực hiện các ý tưởng của mình bằng cách chế biến các chất bổ sung dinh dưỡng. Các chất này có tác dụng bổ trợ cho sức khỏe con người. Ban đầu, do chưa có kinh phí để tiếp thị sản phẩm, ông đưa ra một ý tưởng mà đó có thể là nguyên lý cơ bản cho ngành kinh doanh theo mạng sau này.
Carl Rehnborg đề nghị các bạn và người thân của ông giới thiệu các sản phẩm bổ sung dinh dưỡng này cho người quen của họ, và nếu người quen của họ mua sản phẩm thì ông sẽ trả một khoản hoa hồng cho người giới thiệu. Cứ thế, với mô hình một giới thiệu hai, hai giới thiệu bốn, năm…hàng hóa càng bán được nhiều, những người giới thiệu càng có lợi. Khi mô hình này được triển khai, chính Carl Rehnborg cũng không thể ngờ được kết quả thành công ngoài sức tưởng tượng.
Đây chính là thời điểm đánh dấu sự ra đời của ngành kinh doanh theo mạng.
Carl Rehnborg sáng lập ra công ty Vitamin Products Company năm 1935. Đến đầu năm 1940 ông đổi tên công ty thành Nutrilite Products, Inc. theo tên sản phẩm và vẫn giữ nguyên phương pháp tiêu thụ. Theo đó, những nhà phân phối độc lập của ông tự tìm người mới, chỉ cho người mới đầy đủ thông tin về sản phẩm và hướng dẫn cho người mới phương pháp xây dựng mạng lưới bắt đầu từ những người quen của mình. Từ đó, mô hình lan rộng, tạo thành đội ngũ phân phối đông đảo và chuyên nghiệp.
Công ty đảm bảo cho tất cả nhà phân phối độc lập có đủ sản phẩm và nhận hoa hồng không chỉ dựa trên số lượng sản phẩm họ bán ra mà còn trả hoa hồng cho lượng sản phẩm do những người trong mạng lưới của họ tiêu thụ được. Những người tham gia mạng lưới của công ty nhận được sự giúp đỡ hướng dẫn tận tình của người bảo trợ. Phương pháp phân phối hàng hoá của Carl Rehnborg được cho là cơ sở của phương thức bán hàng đa cấp ra đời và phát triển.
Sau một thời gian làm việc có hiệu quả với công ty Nutrilite Products, Inc. và chứng kiến sự lớn mạnh vượt trội cũng như sức mạnh to lớn, đầy tiềm năng của mô hình kinh doanh mới mẻ này, hai cộng tác viên của công ty là Rich DeVos và Jay Van Andel đã sáng lập ra công ty riêng của mình mang tên American Way Corporation, viết tắt là Amway. Hiện nay Amway đã trở thành một trong những công ty bán hàng trực tiếp hàng đầu thế giới hoạt động trên 100 quốc gia và vùng lãnh thổ.
Ba làn sóng phát triển của bán hàng đa cấp
Đến đầu thập niên 70 của thế kỷ XX, sự phản đối của một số thành viên Liên bang Hoa Kỳ (quy kết bán hàng đa cấp với cái gọi là "hình tháp ảo" - một hình thức kinh doanh bất hợp pháp) và bộ phận những người kinh doanh truyền thống đã tạo sức ép lớn lên kinh doanh đa cấp. Vì vậy, các công ty kinh doanh đa cấp phải đương đầu với rất nhiều khó khăn để khẳng định tính đúng đắn của mình, xứng đáng được Chính phủ và người dân công nhận đây là hình thức kinh doanh bình đẳng, tiến bộ, phù hợp với xu hướng phát triển của thực tiễn. Sau thời gian dài đấu tranh, cuối năm 1979, Toà án thương mại Liên Bang Hoa Kỳ công nhận phương pháp kinh doanh của bán hàng đa cấp không phải là "hình tháp ảo" và được chấp nhận về mặt luật pháp. Từ đó Bộ luật đầu tiên về kinh doanh đa cấp đã ra đời tại Mỹ. Từ năm 1940 đến 1979 chỉ có khoảng 30 công ty kinh doanh theo mạng ra đời tại Mỹ, tạo thành làn sóng thứ nhất trong quá trình phát triển của kinh doanh theo mạng.
Làn sóng thứ hai được tính từ khoảng năm 1979-1990, là thời kì bùng nổ của kinh doanh theo mạng. Hàng trăm công ty được thành lập mỗi ngày với hàng ngàn loại sản phẩm phong phú.
Làn sóng thứ ba là từ năm 1990, nhờ sự tiến bộ vượt bậc của công nghệ và truyền thông, kinh doanh theo mạng mang màu sắc mới. Các nhà phân phối thay vì phải hùng biện hàng giờ và đi lại như con thoi giữa cả mạng lưới thì nay lại có thể đơn giản hoá công việc của mình nhờ vào điện thoại, internet... Bất kỳ ai cũng có thể sử dụng thời gian nhàn rỗi của mình để tham gia công việc và làm việc ở bất cứ đâu. Các công ty bán hàng truyền thống như Ford, Colgate, Coca-cola và nhiều công ty nổi tiếng khác đã bắt đầu áp dụng phương pháp kinh doanh theo mạng để phân phối sản phẩm độc đáo của mình.
Đầu thế kỉ 21, kinh doanh đa cấp bắt đầu bước chân vào thị trường Việt Nam và đạt tổng doanh thu không ngờ trong hai, ba năm đầu. Tuy nhiên, sự phát triển ồ ạt theo chiều rộng, chưa có giám sát chặt chẽ của cơ quan quản lý nhà nước thời gian đầu đã khiến mô hình kinh doanh theo mạng tại Việt Nam bị biến tướng.
Gần đây, với sự vào cuộc mạnh mẽ từ Chính phủ, Bộ Công Thương, các cơ quan truyền thông cũng như sự đấu tranh, khẳng định chân lý của các công ty kinh doanh đa cấp chân chính… bán hàng theo mạng lưới tại Việt Nam đã dần được siết chặt và phát triển đúng định hướng, đem lại lòng tin cho người tiêu dùng.
