“Thước đo” thực thi hiệu quả các Hiệp định thương mại tự do của Việt Nam

FTA Index - Ý nghĩa và giá trị thay đổi toàn diện trong công tác thực thi FTA

Từ năm 2022, trên cơ sở các chỉ đạo của Chính phủ tại Nghị quyết số 99/NQ-CP ban hành Chương trình hành động của Chính phủ nhiệm kỳ 2021 - 2026 thực hiện Nghị quyết của Quốc hội về Kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội 5 năm 2021 - 2025, Bộ Công Thương đã triển khai xây dựng Đề án Bộ chỉ số đánh giá kết quả thực hiện các FTA (FTA Index).

Các chỉ số đo lường của FTA Index không chỉ là cơ sở để doanh nghiệp, địa phương tự “soi mình”, đánh giá về kết quả của quá trình thực hiện, tận dụng FTA mà còn hỗ trợ doanh nghiệp tối đa từ khâu sản xuất đến khi bán hàng, xuất khẩu, góp phần duy trì được chuỗi giá trị đối với hoạt động của doanh nghiệp.

Tọa đàm: “FTA Index: Ý nghĩa và giá trị thay đổi toàn diện trong công tác thực thi FTA” do Tạp chí Công Thương tổ chức ngày 6/12/2024

Ngày 6/12/2024 vừa qua, Tạp chí Công Thương đã tổ chức Tọa đàm: “FTA Index: Ý nghĩa và giá trị thay đổi toàn diện trong công tác thực thi FTA”. Tọa đàm có sự tham gia của các vị khách mời: TS. Võ Trí Thành - Viện trưởng Viện Nghiên cứu chiến lược thương hiệu và cạnh tranh (BCSI); bà Nguyễn Thị Lan Phương - Phó Trưởng phòng WTO và FTA, Vụ Chính sách thương mại đa biên (Bộ Công Thương); ông Nguyễn Thế Hiệp - Phó Giám đốc Sở Công Thương Hà Nội; và ông Nguyễn Minh Khôi - Viện Tony Blair vì sự thay đổi toàn cầu (TBI).

Tại Tọa đàm, các vị khách mời đã cùng tham gia thảo luận, chia sẻ về: Tình hình thực thi các FTA  của Việt Nam trong thời gian qua, nhất là từ góc độ nội luật hóa chính sách và những giải pháp của Chính phủ, các Bộ, ngành, địa phương trong công tác hỗ trợ tận dụng các FTA; những điểm nổi bật về Bộ chỉ số FTA Index, cách thức triển khai và tiến độ triển khai xây dựng Bộ chỉ số FTA Index - những thuận lợi và khó khăn...

Từ đó, nhận diện rõ hơn ý nghĩa, tác động của việc triển khai Bộ chỉ số FTA Index và giá trị thay đổi toàn diện trong công tác thực thi FTA; khuyến nghị những giải pháp đối với các bộ ngành, địa phương, hiệp hội ngành hàng, doanh nghiệp để vận hành, triển khai tốt FTA Index nhằm góp phần nâng cao hiệu quả thực thi, tận dụng các FTA trong thời gian tới.

Thiếu một cơ chế chi tiết, minh bạch, cụ thể và liên tục để đo lường kết quả thực thi FTA

Trao đổi tại Tọa đàm, TS. Võ Trí Thành - Viện trưởng, Viện Nghiên cứu chiến lược thương hiệu và cạnh tranh (BCSI), sự ra đời Bộ chỉ số FTA Index là rất thiết thực, sẽ bổ sung thêm cùng với các bộ chỉ số khác để đánh giá quá trình phát triển, quá trình cải cách, quá trình thích ứng, phản ứng của các bên liên quan, nhất là các doanh nghiệp trong bối cảnh mới là một điều rất tích cực và rất đáng khích lệ. Đây cũng là một sự chuyển biến rất căn bản trong điều hành, trong cách làm chính sách, trong các văn bản, nhất là nghị quyết của Đảng, Chính phủ khi làm cái gì cũng phải đo lường được.

Theo TS. Võ Trí Thành, các bên liên quan, không chỉ Trung ương, chính quyền địa phương mà còn các doanh nghiệp, những người chịu tác động của các chính sách, các cam kết quốc tế này sẽ thấy mình đã tận dụng được tốt chưa và cái chưa tốt nằm ở đâu. Bộ chỉ số này soi chiếu với các mục đích để các địa phương nhìn nhận lại, học hỏi các địa phương hoặc nơi khác, tạo ra chuyển biến tích cực, chuyển biến có ý nghĩa trong việc thực thi và mở cửa hội nhập.

“Tuy nhiên, FTA Index không phải là “liều thuốc vạn năng” để giải quyết được tất cả các vấn đề chúng ta vấp phải. Nhưng nó rất có ý nghĩa nếu chúng ta soi xét và đừng nhìn nó hời hợt, bởi Bộ chỉ số không phải chỉ là con số, đằng sau là chỗ đứng, là những chiều cạnh cụ thể các doanh nghiệp cần, chính quyền cần, các bên liên quan cần để hoàn thiện, để tận dụng tốt hơn FTA cho cải cách, cho xuất khẩu, cho hoạt động kinh tế đưa nước ta đi lên, đấy là một điều rất quan trọng” - TS. Võ Trí Thành khẳng định.

Đưa ra quan điểm tại Tọa đàm, bà Nguyễn Thị Lan Phương - Phó Trưởng phòng WTO và FTA, Vụ Chính sách thương mại đa biên (Bộ Công Thương) cho biết: Trong quá trình thực thi các FTA, Việt Nam vẫn chưa tận dụng được tối đa hiệu quả mà FTA mang lại, đơn cử là tỷ lệ tận dụng ưu đãi còn rất hạn chế và doanh nghiệp chủ yếu làm các sản phẩm thô. Hơn nữa, ở các địa phương, mặc dù đã có nhiều quan tâm, hỗ trợ cho các doanh nghiệp tận dụng các FTA, tuy nhiên còn khiêm tốn, do nguồn nhân lực ở nhiều nơi còn rất mỏng, chưa được đào tạo một cách bài bản về chuyên môn.

“Chúng ta rất thiếu một cơ chế chi tiết, minh bạch, cụ thể và liên tục để đo lường kết quả thực thi FTA, từ đó đưa ra những giải pháp có sự thay đổi liên tục, tức là kế hoạch thực thi đặt ra một kế hoạch dài hơi nhưng mỗi một bối cảnh chính trị, kinh tế thay đổi đòi hỏi các cơ quan cấp Trung ương, cơ quan cấp địa phương phải có những giải pháp một cách cụ thể và thiết thực hơn đối với các hiệp hội ngành hàng và doanh nghiệp để hỗ trợ họ có thể tận dụng hiệu quả các FTA này” - bà Nguyễn Thị Lan Phương nhận định.

Theo đại diện Vụ Chính sách thương mại đa biên (Bộ Công Thương), là bộ chỉ số đánh giá kết quả thực thi FTA đầu tiên của Việt Nam, FTA Index sẽ đo lường các chỉ số về tuyên truyền, phổ biến thông tin của các địa phương; tiếp cận các văn bản quy phạm pháp luật của doanh nghiệp; việc tận dụng các FTA và hỗ trợ doanh nghiệp của địa phương. “Việc ra đời FTA Index là bước đầu tiên trong quá trình thúc đẩy việc tận dụng hiệu quả các FTA. Bảng xếp hạng sẽ là công cụ giúp các tỉnh, thành phố nhìn nhận, hoàn thiện hơn nữa” - bà Nguyễn Thị Lan Phương nhấn mạnh.

FTA Index giúp doanh nghiệp thay đổi toàn diện giá trị trong thực thi FTA

Đại diện địa phương, ông Nguyễn Thế Hiệp - Phó Giám đốc Sở Công Thương Hà Nội cho biết: Trong thời gian qua, Thành phố đã triển khai nhiều chương trình hỗ trợ doanh nghiệp tận dụng các FTA để gia tăng xuất khẩu. Trong 11 tháng năm 2024, kim ngạch xuất khẩu của Hà Nội đạt khoảng 17,5 tỷ USD, trong đó các thị trường xuất khẩu có tham gia FTA đều tăng trưởng cao so với năm 2023.

Tuy nhiên, quy mô, giá trị trong tỷ trọng kim ngạch xuất khẩu của thành phố Hà Nội vào các thị trường có FTA chưa lớn, chỉ từ 15% đến 30%. Do đó, FTA Index sẽ có tác động tích cực đối với Hà Nội, doanh nghiệp Hà Nội trong việc tận dụng các FTA đã ký. Do đó, FTA Index cần đảm bảo đầy đủ, toàn diện, đồng bộ, khả thi, dễ thực hiện cho các cơ quan quản lý, doanh nghiệp. Sự rõ ràng, minh bạch sẽ thúc đẩy, khuyến khích sáng tạo trong việc thực hiện các chỉ số.

Ở góc độ chuyên gia tư vấn thực thi chính sách, ông Nguyễn Minh Khôi - Viện Tony Blair vì sự thay đổi toàn cầu (TBI) đánh giá: Chính phủ và các cơ quan bộ, ngành, địa phương đang cải thiện việc thực hiện các FTA để mang những lợi ích cho người dân, doanh nghiệp. Chỉ số rõ nhất phản ánh việc nỗ lực thực hiện hiệp định thương mại tự do của Việt Nam là mức độ tận dụng các hiệp định FTA ở Việt Nam. Nếu như năm 2023 mức độ tận dụng của Việt Nam khoảng độ 33%, sang năm 2024 khoảng hơn 37%.

Theo ông Nguyễn Minh Khôi, việc xây dựng chỉ số FTA Index là một điều rất mới và khác biệt so với kinh nghiệm quốc tế. Điều này vừa có bất lợi vừa phản ánh lợi thế. Đó là rất ít kinh nghiệm quốc tế để học hỏi, để có thể ứng dụng vào trong bối cảnh Việt Nam. Tuy nhiên, cũng có lợi thế là chúng ta đang đi trước, tiếp cận chủ động và sáng tạo.

Đại diện Viện Tony Blair vì sự thay đổi toàn cầu đưa ra dự đoán: Bộ chỉ số FTA Index tạo ra một bức tranh chung, giúp cho các địa phương nhìn được vị thế, nỗ lực và gia tăng tính cạnh tranh lành mạnh giữa các địa phương. Để triển khai tốt Bộ chỉ số, cần có sự phối hợp giữa các tỉnh và giữa cấp tỉnh với Trung ương, các cơ quan bộ, ngành, các chính sách để những cam kết, những hiệu quả của các ưu đãi từ các hiệp định thương mại tự do ngay lập tức chuyển thành lợi ích mà các doanh nghiệp, các địa phương có thể tận dụng được.

Đóng góp quan điểm, TS. Võ Trí Thành chỉ ra rằng: Mục đích cuối cùng là tạo một môi trường thuận lợi nhất, tốt nhất cho doanh nghiệp phát triển, cho đầu tư, xuất nhập khẩu, cho các hoạt động kinh tế khác, nâng cao chất lượng cuộc sống và sự phát triển chung của đất nước. Do đó, TS. Võ Trí Thành nhấn mạnh: Để hoàn thiện Bộ chỉ số FTA Index cần bổ sung tình huống thực tế; nhìn nhận tiềm năng tốt nhất và khoảng cách còn để thấy, nếu đạt được sẽ như thế nào và cuối cùng là quản trị rủi ro.

Về phía Bộ Công Thương, bà Nguyễn Thị Lan Phương chia sẻ: FTA Index là một đề án rất mới, do vậy về giải pháp đồng bộ, đại diện Vụ Chính sách thương mại đa biên mong muốn xây dựng một hệ thống phần mềm đồng bộ có thể tính toán FTA Index một cách nhanh chóng, rút ngắn được thời gian và kết nối với cổng thông tin điện tử FTA.

“Đặc biệt, trong một thời gian xa nữa, FTA Index không phải chỉ là đo lường hàng năm mà sẽ tiến tới hàng quý hay là realtime (thời gian thực) để có thể đo lường được những kết quả đó và từ đó sẽ giúp các địa phương, các hiệp hội ngành hàng, doanh nghiệp và trung ương hiệu chỉnh chính sách của mình một cách nhanh chóng hơn, không cần phải đợi hết một năm có kết quả FTA Index thì mới hiệu chỉnh mà mỗi thời gian khi có được kết quả đó trên hệ thống thông tin điện tử chuyển đổi số, sẽ có những hiệu chỉnh chính sách kịp thời, đúng với nhu cầu của doanh nghiệp và người dân hơn” - Nguyễn Thị Lan Phương nhấn mạnh.