Đặc sản cá bỗng ở Hà Giang

Theo những người lớn tuổi trong thôn kể, cá bỗng vốn là loài cá tự nhiên, sống ở các con sông lớn thuộc vùng núi phía Bắc, như tại sông Lô, sông Gâm. Cá bỗng được coi là đặc sản, bởi có giá trị dinh dưỡng cao và là 1 trong 5 loại cá tiến vua xưa (cá lăng, cá anh vũ, cá dầm xanh, cá chiên và cá bỗng). Chính vì có giá trị cao, nên trước kia, cá bỗng thường chỉ được đồng bào dân tộc Tày ở Hà Giang chế biến vào mỗi dịp có khách quý, hay những ngày lễ, tết.

Tuy nhiên, sau này, qua quá trình tìm hiểu, thử nghiệm, các hộ đồng bào Tày bắt đầu  đưa loại cá này vào ao, nuôi theo phương pháp truyền thống của người Tày. Thức ăn của cá bỗng chủ yếu là rau, cỏ, hay các phụ phẩm nông nghiệp, hầu hết được người dân tận dụng thay vì sử dụng thức ăn công nghiệp. Dù dễ nuôi, nhưng không phải ở đâu cũng nuôi được cá bỗng. Tại xã Thanh Thủy (huyện Vị Xuyên), chỉ có hai thôn Thanh Sơn và Nà Sát mới đủ điều kiện nuôi cá bỗng.

Cục Sở hữu trí tuệ mới đây đã ban hành Quyết định số 1252/QĐ-SHTT về việc cấp Giấy chứng nhận đăng ký chỉ dẫn địa lý số 00105 cho sản phẩm cá bỗng “Hà Giang” (Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn tỉnh Hà Giang là tổ chức quản lý chỉ dẫn địa lý này).

Cá bỗng là loại cá quý hiếm phân bố tự nhiên ở vùng trung và thượng lưu các sông lớn ở các tỉnh phía Bắc như sông Lô, sông Gâm và sông Miện. Cá bỗng nổi tiếng là 1 trong 5 loài cá “tiến vua” bởi chất lượng thịt thơm ngon. Thế nhưng hiện nay, cá bỗng đã nằm trong "sách đỏ" thuộc diện cần bảo vệ khẩn cấp, cấp độ V. 

Đây là loài thành thục muộn, nuôi khoảng 10 năm cá bỗng mới bắt đầu sinh đẻ nhưng tỷ lệ sống thấp, chỉ khoảng từ 30-40%. Trước thực trạng đó, nhằm bảo vệ được nguồn gen quý, Trung tâm Thủy sản Hà Giang được sự giúp đỡ của Viện Nghiên cứu nuôi trồng Thủy sản 1 đã thực hiện thành công kỹ thuật cho cá bỗng sinh sản nhân tạo và Trung tâm trở thành đơn vị đầu tiên làm chủ kỹ thuật nhân giống, sinh sản nhân tạo cá bỗng. Nhờ đó, Hà Giang chủ động nguồn giống để phát triển nghề nuôi cá bỗng, đồng thời bảo vệ được nguồn gen quý cá bỗng Hà Giang.

Ở Hà Giang, cá bỗng gắn với đời sống văn hóa của đồng bào dân tộc Tày. Người dân tộc Tày quý trọng và nâng niu cá bỗng như của cải có giá trị, họ dâng lên trời đất, tổ tiên để tỏ lòng kính trọng. Với phương thức chăn nuôi truyền thống, cá bỗng Hà Giang nổi tiếng thơm ngon, giá trị dinh dưỡng cao, vì vậy, giá thành cá bỗng ở Hà Giang cũng cao hơn một số khu vực khác.

Cá bỗng Hà Giang được người Tày nuôi từ rất lâu đời nên thích nghi với nhiệt độ môi trường nước ở Hà Giang, cá khỏe mạnh, tỷ lệ sống cao. Cá bỗng Hà Giang có màu xám thẫm, lưng màu đen hoặc xám xanh, nhạt dần về phía bụng. 

Vảy cá bỗng ở Hà Giang cứng, da dày. Khi cá bỗng Hà Giang có khối lượng cá từ 2 kg trở lên, cá có hàm lượng chất béo thô từ 3,06-8,70%, hàm lượng protein thô từ 17,52-19,64%, hàm lượng cholesterol từ 213,90-414,60 mg/kg, hàm lượng axit amin tổng số từ 14,15-16,77%, tỷ lệ cơ thịt cao, từ 37,0-51,1%.

Danh tiếng của cá bỗng Hà Giang có được nhờ tổng hợp của các yếu tố tự nhiên, nguồn giống, quá trình chăm sóc. Truyền thống nuôi cá bỗng và phong tục của người dân tộc Tày ở Hà Giang đã tạo nên nét văn hóa riêng, thu hút khách du lịch đến khám phá. Bên cạnh đó, bí quyết chế biến truyền thống của bà con đã tạo ra những món ăn mà khách thập phương ưa thích, không thể quên.

Một lãnh đạo UBND huyện Vị Xuyên cho biết: Nhận thấy giá trị kinh tế và tiềm năng lớn từ nuôi cá bỗng, địa phương đang xây dựng, phát triển cá bỗng trở thành sản phẩm chủ lực theo hướng OCOP (Chương trình Mỗi xã một sản phẩm).

Theo đó, địa phương vận động, khuyến khích các hộ nuôi cá bỗng theo mô hình nhỏ lẻ, chưa đạt chuẩn quy mô chuyển dần theo hướng nuôi hàng hóa và áp dụng khoa học - kỹ thuật vào chăn nuôi. Huyện đang tập trung hướng dẫn người dân mở rộng thêm ao, nuôi tập trung theo quy trình chuẩn. Hiện toàn huyện Vị Xuyên đã có khoảng 100 hộ gia đình phát triển mô hình nuôi cá bỗng thương phẩm theo hướng hàng hóa; mỗi năm các hộ có thu nhập từ 90 triệu đồng đến 300 triệu đồng tùy vào số lượng cá đạt chuẩn được bán ra thị trường.