Công nghiệp xanh: Nền tảng cho tăng trưởng kinh tế bền vững

Thành phố Hồ Chí Minh từ lâu được xem là “đầu tàu” của vùng kinh tế trọng điểm phía Nam, đồng thời là mắt xích then chốt trong chuỗi cung ứng công nghiệp của cả nước. Sự phát triển công nghiệp của thành phố không chỉ thúc đẩy tăng trưởng kinh tế mà còn tạo sức lan tỏa, dẫn dắt các địa phương khác trong vùng cùng chuyển dịch theo hướng hiện đại. Trong bối cảnh cách mạng công nghiệp 4.0 đang lan tỏa mạnh mẽ trên toàn cầu, thành phố Hồ Chí Minh buộc phải thay đổi tư duy phát triển, đặt ưu tiên vào công nghệ cao, sản xuất sạch và đổi mới sáng tạo, thay cho mô hình thâm dụng lao động và tài nguyên như trước đây.

Những năm qua, các khu công nghiệp, khu chế xuất của thành phố về cơ bản đã hoàn thành tốt sứ mệnh thu hút đầu tư, tạo việc làm, chuyển giao công nghệ và đóng góp lớn cho ngân sách nhà nước. Tuy nhiên, quá trình phát triển cũng bộc lộ nhiều hạn chế như giá trị gia tăng còn thấp, hạ tầng chưa đồng bộ, việc ứng dụng công nghệ xanh còn hạn chế và hiệu quả sử dụng tài nguyên chưa cao. Đặc biệt, khi nhiều khu công nghiệp đã đi được nửa chu kỳ hoạt động, tiến gần đến thời hạn thuê đất 50 năm, tâm lý “do dự” tái đầu tư hay mở rộng sản xuất xuất hiện ở không ít doanh nghiệp. Điều này khiến một số khu công nghiệp khó thu hút được dự án mới, nhất là những dự án có hàm lượng khoa học công nghệ cao.

Công nhân Công ty trách nhiệm hữu hạn Juki Việt Nam, Khu Chế xuất Tân Thuận, Thành phố Hồ Chí Minh đang sản xuất các linh kiện máy may công nghiệp. Ảnh: Khánh Trình

Theo Viện Nghiên cứu phát triển thành phố Hồ Chí Minh, tốc độ tăng trưởng công nghiệp của thành phố đang có xu hướng chậm lại so với bình quân cả nước. Thực tế đó đặt ra yêu cầu cấp thiết phải định hướng lại mô hình phát triển công nghiệp theo chiều sâu, thay vì chỉ mở rộng quy mô. Thành phố Hồ Chí Minh cần hướng tới mô hình khu công nghiệp sinh thái, khu công nghệ cao và các ngành sản xuất có tính lan tỏa lớn, gắn kết chặt với chuỗi giá trị toàn cầu.

Phó Giáo sư, Tiến sĩ Trần Hoàng Ngân - Nguyên Viện trưởng Viện Nghiên cứu phát triển thành phố Hồ Chí Minh nhận định, nhìn chung, thành phố Hồ Chí Minh đang thực hiện chuyển đổi công nghiệp trong nhiều năm nay. Thay vì phát triển dựa trên các ngành công nghiệp truyền thống, thâm dụng lao động, thâm dụng tài nguyên, vốn… tới đây thành phố chuyển đổi theo hướng công nghệ cao, công nghệ tiên tiến, thân thiện với môi trường, giảm phát thải nhà kính...

Ở góc độ quốc tế, ông Rich McClellan - Giám đốc quốc gia Viện Tony Blair vì Sự thay đổi toàn cầu tại Việt Nam đánh giá thành phố Hồ Chí Minh đang ở “thời điểm bản lề” trong quá trình tái định vị nền công nghiệp. Nếu tập trung đúng hướng, đặc biệt vào các lĩnh vực như sản xuất công nghệ cao, điện tử, kinh tế số, năng lượng tái tạo và tài chính xanh, Thành phố có thể tận dụng tối đa lợi thế về nguồn nhân lực, hạ tầng và khả năng kết nối vùng để tham gia sâu hơn vào chuỗi cung ứng toàn cầu.

Mục tiêu thành phố Hồ Chí Minh đặt ra là trở thành trung tâm công nghiệp công nghệ cao và hạt nhân đổi mới sáng tạo của cả nước, nơi hội tụ các giá trị công nghệ, năng lượng và môi trường trong cùng một hệ sinh thái tăng trưởng xanh.

Theo Tiến sĩ Trần Du Lịch, Chủ tịch Hội đồng tư vấn triển khai thực hiện Nghị quyết 98 của Quốc hội, để đạt được mục tiêu này, thành phố Hồ Chí Minh cần xây dựng một hệ sinh thái chuyển đổi công nghiệp toàn diện. Hệ sinh thái đó trước hết phải được hình thành từ nền tảng thể chế minh bạch, linh hoạt, tạo hành lang chính sách rõ ràng để doanh nghiệp an tâm đầu tư, đổi mới công nghệ. Cùng với đó, hệ thống hạ tầng bao gồm hạ tầng giao thông, hạ tầng số và logistics phải được phát triển đồng bộ để đáp ứng nhu cầu sản xuất thông minh.

Một yếu tố then chốt khác là nguồn nhân lực chất lượng cao. Trong bối cảnh công nghiệp đang chuyển dịch sang các lĩnh vực trí tuệ nhân tạo (AI), sản xuất chip bán dẫn, Internet vạn vật (IoT) hay tự động hóa, TP.HCM cần tập trung đào tạo thế hệ kỹ sư, chuyên gia có trình độ quốc tế. Việc hợp tác giữa doanh nghiệp, trường đại học và các tổ chức nghiên cứu sẽ giúp Thành phố hình thành “vòng tròn đổi mới”, nơi tri thức, công nghệ và sản xuất được gắn kết chặt chẽ để tạo giá trị mới.

Khi ba yếu tố là thể chế, hạ tầng và nhân lực được kết nối, một hệ sinh thái chuyển đổi bền vững sẽ hình thành, giúp thành phố Hồ Chí Minh tăng tốc trong hành trình công nghiệp hóa xanh. Như Tiến sĩ Trần Du Lịch từng nhấn mạnh, điều quan trọng không phải là thành phố sản xuất ra sản phẩm gì, mà là sản xuất bằng cách nào bằng công nghệ mới, tư duy mới và mô hình kinh tế xanh. Chính tư duy đó sẽ đưa công nghiệp thành phố Hồ Chí Minh bước vào giai đoạn phát triển chất lượng cao, góp phần hiện thực hóa mục tiêu tăng trưởng xanh và bền vững mà thành phố đang kiên định theo đuổi.