EVFTA  - Thước đo năng lực nội tại của doanh nghiệp Việt

Sau 5 năm thực thi, EVFTA được đánh giá là một trong những hiệp định được tận dụng hiệu quả nhất, góp phần đáng kể mở rộng quy mô thương mại song phương. Năm 2024, kim ngạch đạt gần 70 tỷ USD. Cộng dồn 5 năm, tổng thương mại hai chiều đạt khoảng 300 tỷ USD.

Dù chịu tác động từ biến động thương mại toàn cầu, 9 tháng của năm 2025, xuất nhập khẩu Việt Nam - EU vẫn đạt gần 55 tỷ USD, trong đó xuất khẩu đạt gần 41 tỷ USD (tăng 9,3%), nhập khẩu 13 tỷ USD (tăng 4,3%). Tỷ lệ hàng hóa được cấp chứng nhận xuất xứ ưu đãi (C/O) theo EVFTA tăng mạnh từ 14,8% năm 2020, lên 35,1% năm 2025. Điều này cho thấy, doanh nghiệp đã nhanh chóng thích ứng, đáp ứng quy tắc xuất xứ để hưởng ưu đãi thuế quan.

EVFTA đang bước vào giai đoạn mang lại lợi ích lớn nhất cho Việt Nam nhưng lợi thế này sẽ không kéo dài mãi khi EU ký thêm FTA với các quốc gia khác. Hơn nữa, Tham tán thương mại Việt Nam tại Bỉ và EU – ông Trần Ngọc Quân cho biết, thị trường EU đang dịch chuyển mạnh sang tiêu dùng xanh, sạch. Người tiêu dùng không chỉ quan tâm đến giá và chất lượng, mà còn cả quy trình sản xuất, mức độ phát thải và trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp. EU hiện thúc đẩy Thỏa thuận xanh châu Âu (European Green Deal) chiến lược toàn diện nhằm xây dựng nền kinh tế hiện đại, sử dụng tài nguyên hiệu quả và trung hòa carbon vào năm 2050. Khi đó, bài toán đặt ra không chỉ là tận dụng EVFTA, mà là làm thế nào để khai thác hiệu quả, đồng bộ cả về chất lượng, tiêu chuẩn xanh và năng lực sản xuất. Vì vậy, doanh nghiệp Việt cần hành động ngay, đầu tư cho quản trị bền vững, chủ động hợp tác với đối tác EU, tham gia sâu vào chuỗi cung ứng xanh và nắm bắt kịp thời thông tin chính sách.  

Rào cản lớn nhất cho tăng trưởng giao thương Việt Nam – EU không phải thuế quan, mà là khả năng đáp ứng các tiêu chuẩn phát triển bền vững mà EU ngày càng siết chặt. Ông Lê Kỳ Anh - Chuyên viên Phái đoàn EU tại Việt Nam nhấn mạnh: “Mọi chính sách, mọi quy định của EU đều hướng đến phát triển bền vững, bảo vệ tài nguyên và môi trường lên hàng đầu”. Các yêu cầu cụ thể áp dụng trong nhiều ngành: dệt may không sử dụng hóa chất gây ô nhiễm nguồn nước; chế biến gỗ không phá rừng và đảm bảo đa dạng sinh học; tiêu dùng ưu tiên sản phẩm tái chế, tiết kiệm năng lượng. Đây vừa là thách thức, vừa là chìa khóa để doanh nghiệp Việt nâng cao năng lực cạnh tranh.

Ông Lê Kỳ Anh cũng cho biết, EU có nhiều hoạt động hỗ trợ Việt Nam thông qua các chương trình như 3CEP, giúp doanh nghiệp nhỏ và vừa tiếp cận vốn xanh và hợp tác kinh tế tuần hoàn với tổng hỗ trợ khoảng 30 triệu USD. Song ông cũng nhấn mạnh rằng doanh nghiệp cần chủ động hơn, đặc biệt thông qua hiệp hội ngành nghề và các tổ chức trung gian am hiểu cơ chế EU.

Ví dụ thực tế từ Tập đoàn De Heus (Hà Lan) tại Việt Nam cho thấy hiệu quả của việc tiếp cận minh bạch và bền vững. Tập đoàn hỗ trợ đào tạo hàng nghìn hộ nông dân về sản xuất thực phẩm minh bạch, đảm bảo sản phẩm an toàn, bền vững và lành mạnh. Ông Johan van den Ban, Tổng Giám đốc Việt Nam và châu Á của De Heus, nhận định: “Việt Nam sở hữu nền tảng vững chắc cho sự phát triển bền vững. Nếu xây dựng chuỗi giá trị thực phẩm minh bạch, chất lượng theo tiêu chuẩn quốc tế, năng lực cạnh tranh sẽ được nâng lên tầm cao mới.”

Các chuyên gia cũng khuyến nghị, để tận dụng EVFTA hiệu quả, doanh nghiệp cần chủ động đào tạo, nâng cao năng lực quản trị, áp dụng công nghệ xanh, minh bạch hóa chuỗi cung ứng và xây dựng thương hiệu bền vững. Những nỗ lực này không chỉ giúp gia tăng thị phần tại EU mà còn nâng cao vị thế cạnh tranh toàn cầu của Việt Nam trong dài hạn.

Ông Ngô Chung Khanh - Phó Vụ trưởng Vụ Chính sách thương mại đa biên, Bộ Công Thương cho biết, Bộ Công Thương đang nỗ lực xây dựng hệ sinh thái kết nối FTA, nhằm tăng cường liên kết giữa doanh nghiệp với các cơ quan quản lý, hiệp hội và đối tác quốc tế. Đây cũng là bước đi chiến lược nhằm thực hiện chỉ đạo của Chính phủ về nâng cao năng lực hội nhập, tạo động lực tăng trưởng thương mại và kinh tế. Hệ sinh thái hỗ trợ doanh nghiệp tận dụng các FTA được kỳ vọng mang lại nhiều tác động tích cực cho nền kinh tế Việt Nam, đặc biệt trong việc mở rộng và đa dạng hóa thị trường xuất khẩu, thu hút đầu tư nước ngoài, nâng cao năng suất và thúc đẩy quá trình chuyển đổi mô hình tăng trưởng theo hướng xanh, bền vững.  Song song đó, Cổng thông tin điện tử fta.gov.vn được thiết lập như một kênh thông tin chính thống, cập nhật kịp thời các quy định, cam kết và chính sách thị trường, hỗ trợ doanh nghiệp chủ động tận dụng cơ hội từ các Hiệp định thương mại tự do.