Quy tắc xuất xứ hàng hoá: “Tấm hộ chiếu” để xuất nhập khẩu Việt Nam chạm mốc 920 tỷ USD

Phía sau những con số kỷ lục ấy, việc đáp ứng quy tắc xuất xứ hàng hóa trong xuất khẩu đang trở thành điều kiện tiên quyết, vừa là “tấm hộ chiếu” để hàng Việt bước vào các thị trường lớn, vừa là thước đo cho chất lượng tăng trưởng xuất nhập khẩu trong bối cảnh cạnh tranh và bảo hộ gia tăng.

Quy tắc xuất xứ: Từ thủ tục hành chính sang “đòn bẩy” thương mại chiến lược

Nếu như trước đây, quy tắc xuất xứ thường được nhìn nhận chủ yếu dưới góc độ thủ tục – một điều kiện kỹ thuật để hưởng ưu đãi thuế quan theo các hiệp định thương mại tự do (FTA) thì trong giai đoạn hiện nay, vấn đề này đã vượt xa khuôn khổ hành chính đơn thuần. Quy tắc xuất xứ đang trở thành một cấu phần quan trọng trong chiến lược thương mại, gắn trực tiếp với năng lực tổ chức sản xuất, quản trị chuỗi cung ứng và mức độ tuân thủ tiêu chuẩn quốc tế của doanh nghiệp.

Việt Nam hiện đã ký kết và thực thi 17 FTA với hầu hết các đối tác kinh tế lớn trên thế giới. Điều đó đồng nghĩa, “cánh cửa” thị trường mở ra rất rộng, nhưng không phải hàng hóa nào cũng đủ điều kiện bước qua. Trong bối cảnh các nước gia tăng kiểm soát gian lận thương mại, lẩn tránh thuế và bảo hộ kỹ thuật tinh vi, quy tắc xuất xứ chính là “hàng rào lọc” đầu tiên.

Thực tế cho thấy, nhiều ngành hàng chủ lực của Việt Nam như điện tử, dệt may, da giày, nông sản chế biến… chỉ có thể duy trì đà tăng trưởng xuất khẩu nếu kiểm soát tốt xuất xứ ngay từ khâu nguyên liệu đầu vào. Điều này buộc doanh nghiệp phải tái cấu trúc chuỗi cung ứng, gia tăng tỷ lệ nội địa hóa hoặc xây dựng các liên kết sản xuất bền vững trong khu vực FTA.

Từ góc nhìn doanh nghiệp FDI – lực lượng đóng góp tỷ trọng lớn trong kim ngạch xuất khẩu – vai trò của cơ quan quản lý nhà nước trong hỗ trợ thực thi quy tắc xuất xứ ngày càng rõ nét. Bà Đào Thị Thu Huyền, Phó Giám đốc đối ngoại Công ty TNHH Canon Việt Nam, nhấn mạnh rằng việc đồng hành của cơ quan quản lý có ý nghĩa quyết định đối với tính liên tục của hoạt động xuất khẩu.

“Chúng tôi đánh giá rất cao vai trò đồng hành của Bộ Công Thương trong suốt quá trình hỗ trợ doanh nghiệp xuất khẩu, đặc biệt là trong lĩnh vực chứng nhận xuất xứ hàng hóa. Trước đây, khi việc cấp C/O do VCCI thực hiện, Canon Việt Nam luôn nhận được sự hỗ trợ rất sát sao, kịp thời, giúp việc phát hành C/O diễn ra nhanh chóng, chính xác, phục vụ hiệu quả cho xuất khẩu”, bà Đào Thị Thu Huyền chia sẻ.

Theo bà Huyền, việc chuyển giao công tác cấp C/O về Bộ Công Thương – cơ quan quản lý nhà nước chuyên sâu về thương mại quốc tế – là một bước đi đúng hướng, tạo nền tảng để chuẩn hóa quy trình, nâng cao năng lực hỗ trợ doanh nghiệp trong dài hạn.

Đáng chú ý, trong bối cảnh mô hình chính quyền địa phương hai cấp được triển khai, việc phân cấp cấp C/O về các Sở Công Thương địa phương đặt ra yêu cầu rất cao về nghiệp vụ và sự thống nhất thực thi. “Chúng tôi ghi nhận nỗ lực của Bộ Công Thương trong việc hỗ trợ các địa phương nhanh chóng nắm bắt nghiệp vụ, đảm bảo hoạt động cấp C/O thông suốt, không gây gián đoạn cho sản xuất – xuất khẩu của doanh nghiệp”, bà Huyền khẳng định.

Xuất nhập khẩu lập đỉnh: Quy tắc xuất xứ là “chốt chặn” cho tăng trưởng bền vững

Nhìn ở bình diện vĩ mô, giai đoạn 2020-2025 được đánh giá là một trong những chặng đường đặc biệt nhất của kinh tế thế giới và Việt Nam. Đại dịch, thiên tai, xung đột địa chính trị, đứt gãy chuỗi cung ứng toàn cầu đã tạo ra những cú sốc chưa từng có tiền lệ. Trong bối cảnh đó, việc Việt Nam liên tục lập kỷ lục về xuất nhập khẩu, hướng tới mốc 920 tỷ USD vào năm 2025, mang ý nghĩa vượt xa những con số thuần túy.

Theo TS Nguyễn Minh Phong – Thành viên Hội đồng Tư vấn Kinh tế, Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, đây là kết quả của một quá trình nỗ lực toàn diện của ngành Công Thương trong việc định vị lại dòng xuất khẩu, ổn định thị trường trong nước và tận dụng hiệu quả các cơ hội hội nhập.

Ông nhận định, giai đoạn 2020–2025 là thời kỳ thế giới tái cấu trúc mạnh mẽ cả về kinh tế, chính trị và chuỗi cung ứng. Trong bối cảnh ấy, Việt Nam không chỉ vượt qua thách thức mà còn tận dụng được cơ hội để vươn lên, liên tiếp đạt những đỉnh cao mới về thương mại, duy trì chuỗi xuất siêu kéo dài suốt một thập kỷ.

Đặc biệt, việc nhiều mặt hàng xuất khẩu của Việt Nam đạt kim ngạch hàng chục tỷ USD, trong đó nông nghiệp vươn tới mốc 70 tỷ USD, cho thấy hàng Việt đã thâm nhập và đứng vững tại các thị trường khó tính nhất. “Điều đó phản ánh sự cải thiện rất rõ về chất lượng, tiêu chuẩn và đặc biệt là việc tuân thủ các yêu cầu về xuất xứ hàng hóa”, TS Nguyễn Minh Phong nhấn mạnh.

Tuy nhiên, ông cũng thẳng thắn chỉ ra rằng việc tuân thủ quy tắc xuất xứ vẫn chưa đồng đều giữa các ngành. Một số lĩnh vực như thủy sản, nông sản vẫn đối mặt với các cảnh báo liên quan đến nguồn gốc nguyên liệu, dư lượng hóa chất hoặc vi phạm ngư trường. Dẫu vậy, năm 2025 được ghi nhận là năm Việt Nam giảm khoảng 50% các vụ kiện tụng liên quan đến xuất xứ và an toàn thực phẩm – một tín hiệu tích cực cho thấy nhận thức và năng lực tuân thủ của doanh nghiệp đã được nâng lên đáng kể.

Trong bối cảnh các thị trường lớn ngày càng siết chặt kiểm tra nguồn gốc xuất xứ theo hướng bảo hộ kỹ thuật, doanh nghiệp Việt Nam đang đứng trước những thách thức mới. Các tiêu chuẩn xanh, thuế carbon, quy định về phát triển bền vững, cùng với xu hướng dịch chuyển chuỗi cung ứng “về gần” hoặc “về thân thiện”, đang tái định hình luật chơi thương mại toàn cầu.

TS Nguyễn Minh Phong cho rằng, để bảo vệ thành quả xuất nhập khẩu và duy trì đà tăng trưởng kỷ lục, doanh nghiệp Việt Nam không còn lựa chọn nào khác ngoài việc khai thác hiệu quả các FTA đã ký, thường xuyên cập nhật quy định về xuất xứ và chủ động phối hợp chặt chẽ với Bộ Công Thương trong công tác tư vấn, tham vấn chính sách.

Quan trọng hơn, quy tắc xuất xứ không chỉ là “điều kiện cần” để hưởng ưu đãi thuế quan, mà đang trở thành “điều kiện đủ” để hàng Việt khẳng định vị thế trên bản đồ thương mại toàn cầu. Khi xuất nhập khẩu tiến sát mốc 920 tỷ USD, chất lượng tăng trưởng được đo bằng mức độ tuân thủ chuẩn mực quốc tế sẽ là yếu tố quyết định Việt Nam đi xa đến đâu trong hành trình hội nhập.