Hoàn thiện thể chế về xuất xứ hàng hóa: Đòn bẩy tạo thuận lợi cho doanh nghiệp xuất khẩu

Hoàn thiện khung pháp lý, đưa dịch vụ công về gần doanh nghiệp

Trong tiến trình hội nhập kinh tế quốc tế, xuất xứ hàng hóa ngày càng giữ vai trò then chốt, không chỉ là “tấm vé thông hành” để hàng hóa Việt Nam hưởng ưu đãi thuế quan từ các hiệp định thương mại tự do (FTA), mà còn là yếu tố quyết định uy tín, năng lực cạnh tranh và khả năng trụ vững của doanh nghiệp trên thị trường quốc tế. Thực tiễn triển khai Nghị định 31/2018/NĐ-CP sau nhiều năm đã bộc lộ những điểm cần điều chỉnh, nhất là khi Việt Nam tham gia ngày càng nhiều FTA thế hệ mới, yêu cầu quản lý xuất xứ trở nên phức tạp và chặt chẽ hơn.

Trong bối cảnh đó, Bộ Công Thương đã chủ trì xây dựng Dự thảo Nghị định quy định chi tiết một số điều và biện pháp thi hành Luật Quản lý ngoại thương về xuất xứ hàng hóa, thay thế Nghị định 31/2018/NĐ-CP. Dự thảo không chỉ cập nhật các quy định mới phù hợp với hệ thống pháp luật hiện hành, mà còn thể hiện rõ tinh thần cải cách, tạo thuận lợi cho doanh nghiệp, đồng thời nâng cao hiệu lực quản lý nhà nước đối với xuất xứ hàng hóa.

Một trong những điểm nổi bật của dự thảo là việc xác lập phạm vi điều chỉnh và đối tượng áp dụng một cách toàn diện, bao quát cả xuất xứ hàng hóa xuất khẩu và nhập khẩu, áp dụng cho tất cả các cơ quan, tổ chức, thương nhân và cá nhân có liên quan. Cách tiếp cận này cho thấy tư duy quản lý xuyên suốt chuỗi hoạt động ngoại thương, thay vì chỉ tập trung vào khâu cấp giấy chứng nhận cho hàng xuất khẩu như trước đây

Dự thảo cũng dành dung lượng đáng kể để chuẩn hóa và làm rõ hệ thống khái niệm về xuất xứ hàng hóa, từ quy tắc xuất xứ ưu đãi, không ưu đãi, đến các loại chứng từ như C/O, chứng từ giáp lưng, chứng nhận hàng hóa không thay đổi xuất xứ, tự chứng nhận xuất xứ. Việc quy định chi tiết, rõ ràng các khái niệm này giúp giảm thiểu cách hiểu khác nhau trong quá trình thực thi, hạn chế tranh chấp và rủi ro cho doanh nghiệp khi làm thủ tục xuất nhập khẩu.

Đáng chú ý, dự thảo thể hiện bước tiến mạnh mẽ trong phân cấp, phân quyền khi quy định Bộ Công Thương và Ủy ban nhân dân cấp tỉnh đều có thẩm quyền cấp Giấy chứng nhận xuất xứ hàng hóa. Đây là điểm mới quan trọng, phù hợp với mô hình tổ chức chính quyền địa phương và chủ trương đẩy mạnh phân quyền trong quản lý nhà nước. Việc đưa dịch vụ cấp C/O về gần doanh nghiệp không chỉ giúp rút ngắn thời gian xử lý hồ sơ, giảm chi phí đi lại, mà còn tạo điều kiện để cơ quan quản lý địa phương nắm sát hơn thực tiễn sản xuất, xuất khẩu trên địa bàn

Bên cạnh đó, dự thảo quy định khá linh hoạt về cấp trước, cấp sau, cấp lại C/O, cũng như các trường hợp cấp C/O giáp lưng, chứng nhận hàng hóa không thay đổi xuất xứ. Những quy định này phản ánh sát thực tế hoạt động thương mại quốc tế, nơi các tình huống phát sinh như thay đổi lịch tàu, điều chỉnh hợp đồng, hay yếu tố bất khả kháng là điều khó tránh khỏi. Việc cho phép cấp sau hoặc cấp lại C/O trong khuôn khổ chặt chẽ giúp doanh nghiệp giảm rủi ro bị mất ưu đãi thuế quan chỉ vì các vướng mắc mang tính kỹ thuật hoặc thời điểm.

Đặc biệt, dự thảo tiếp tục khẳng định vai trò của Hệ thống quản lý và cấp chứng nhận xuất xứ điện tử (eCoSys) do Bộ Công Thương quản lý, coi đây là hạ tầng trung tâm trong tiếp nhận, xử lý và quản lý dữ liệu xuất xứ hàng hóa. Việc số hóa toàn bộ quy trình không chỉ nâng cao tính minh bạch mà còn tạo nền tảng cho quản lý rủi ro, chia sẻ dữ liệu giữa các cơ quan quản lý nhà nước.

Tạo thuận lợi gắn với kiểm soát rủi ro, bảo vệ uy tín hàng hóa Việt Nam

Song song với mục tiêu tạo thuận lợi cho doanh nghiệp, dự thảo Nghị định thể hiện rõ quan điểm không nới lỏng kỷ cương pháp luật trong quản lý xuất xứ hàng hóa. Một loạt quy định về kiểm tra, xác minh xuất xứ trước và sau khi cấp C/O được thiết kế chi tiết, phân định rõ trách nhiệm giữa Bộ Công Thương, Bộ Tài chính và các cơ quan liên quan.

Theo đó, Bộ Công Thương giữ vai trò chủ trì trong kiểm tra, xác minh xuất xứ hàng hóa xuất khẩu, phối hợp với cơ quan hải quan và các cơ quan chức năng của nước nhập khẩu khi cần thiết. Trong khi đó, Bộ Tài chính chỉ đạo cơ quan hải quan kiểm tra, xác minh xuất xứ hàng hóa nhập khẩu và xuất khẩu trong quá trình làm thủ tục hải quan. Cách phân công này giúp tránh chồng chéo, đồng thời nâng cao hiệu quả quản lý theo chức năng, nhiệm vụ của từng cơ quan.

Dự thảo cũng dành một chương riêng quy định về biện pháp chống gian lận xuất xứ, với các chế tài được thiết kế theo mức độ vi phạm và tính chất hành vi. Các biện pháp như tạm dừng cấp C/O có thời hạn, thu hồi C/O, áp dụng luồng đỏ, công khai thông tin vi phạm trên hệ thống eCoSys cho thấy quyết tâm mạnh mẽ trong việc ngăn chặn chuyển tải bất hợp pháp, bảo vệ uy tín hàng hóa xuất khẩu Việt Nam

Đáng chú ý, cơ chế tự chứng nhận xuất xứ hàng hóa tiếp tục được hoàn thiện và mở rộng trong dự thảo. Bộ Công Thương và UBND cấp tỉnh có thẩm quyền chấp thuận cho nhà xuất khẩu đủ điều kiện tự chứng nhận xuất xứ hàng hóa xuất khẩu, trong khi Bộ Tài chính quản lý việc tự chứng nhận xuất xứ đối với hàng nhập khẩu. Cơ chế này phù hợp với thông lệ quốc tế và các FTA thế hệ mới, giúp doanh nghiệp chủ động hơn trong hoạt động xuất khẩu, song cũng đi kèm với các yêu cầu nghiêm ngặt về trách nhiệm, lưu trữ hồ sơ và cơ chế hậu kiểm.

Đánh giá về dự thảo, chuyên gia kinh tế Nguyễn Minh Phong cho rằng, việc Bộ Công Thương xây dựng nghị định thay thế Nghị định 31/2018/NĐ-CP là bước đi cần thiết và kịp thời. Theo ông, dự thảo đã thể hiện rõ sự cân bằng giữa hai mục tiêu: tạo thuận lợi cho doanh nghiệp và tăng cường quản lý rủi ro. Việc phân cấp thẩm quyền cấp C/O về địa phương và mở rộng tự chứng nhận xuất xứ giúp doanh nghiệp tiết kiệm thời gian, chi phí, trong khi các quy định về kiểm tra, xác minh và xử lý vi phạm được thiết kế chặt chẽ hơn, góp phần bảo vệ lợi ích chung của nền kinh tế.

Từ góc độ dài hạn, ông Nguyễn Minh Phong nhấn mạnh, hoàn thiện thể chế về xuất xứ hàng hóa không chỉ là yêu cầu kỹ thuật trong quản lý ngoại thương, mà còn là yếu tố then chốt để Việt Nam tận dụng hiệu quả các FTA, nâng cao vị thế hàng hóa Việt Nam trên thị trường quốc tế và hạn chế nguy cơ bị điều tra, áp dụng các biện pháp phòng vệ thương mại trong thời gian tới.