Cụm công nghiệp sinh thái: Hướng đi tất yếu để phát triển xanh bền vững

Mắt xích quan trọng trong tiến trình công nghiệp hóa bền vững

Trong bối cảnh toàn cầu hóa và biến đổi khí hậu đang tác động ngày càng rõ rệt đến mọi mặt của đời sống, việc chuyển đổi mô hình phát triển kinh tế theo hướng bền vững, thân thiện với môi trường trở thành yêu cầu cấp thiết. 

Đặc biệt, trên cả nước thời gian qua mô hình cụm công nghiệp (CCN) còn tồn tại nhiều bất cập. Nhiều CCN chậm đầu tư hoàn thiện hạ tầng, thu hút ít số lượng doanh nghiệp thứ cấp cũng như những hạn chế, phát sinh trong vấn đề bảo vệ môi trường đang là các trở ngại chưa được giải quyết.

Bởi vậy, phát triển CCN sinh thái đang trở thành một trong những hướng đi chiến lược của nhiều địa phương trong quá trình chuyển đổi sang kinh tế xanh. Đây không chỉ là mô hình sản xuất thân thiện môi trường mà còn tạo ra lợi ích tổng hợp về kinh tế – xã hội – môi trường, giúp địa phương nâng cao năng lực cạnh tranh và thu hút đầu tư chất lượng cao.

Ông Nguyễn Văn Thịnh, Phó Cục trưởng Cục Đổi mới sáng tạo, Chuyển đổi xanh và Khuyến công (Bộ Công Thương) nhấn mạnh: “Việc phát triển CCN sinh thái không chỉ giúp giảm thiểu phát thải, mà còn mang lại hiệu quả kinh tế lâu dài. Bộ Công Thương mong muốn các địa phương tiên phong trong việc chuyển đổi, để hình thành mạng lưới CCN sinh thái vùng duyên hải Bắc Bộ, một mắt xích quan trọng trong tiến trình công nghiệp hóa bền vững”.

Thời gian qua, Hải Phòng là điểm sáng trong chuyển đổi xanh các CCN. Theo đó, Hải Phòng coi phát triển công nghiệp xanh, công nghiệp sinh thái là định hướng trọng tâm của thành phố trong thời gian tới. Hải Phòng đang tích cực rà soát, lựa chọn các CCN có điều kiện hạ tầng và vị trí thuận lợi để chuyển đổi sang mô hình sinh thái, tạo sức hút cho các doanh nghiệp công nghệ cao, thân thiện môi trường.

Ông Phạm Tuấn Hải, Phó Giám đốc Sở Công Thương Hải Phòng cho biết, trong phương án phát triển giai đoạn 2025 - 2030, thành phố đặt mục tiêu 97 CCN với tổng diện tích hơn 5.200 ha, hướng đến chuyển đổi mô hình phát triển theo hướng xanh - tuần hoàn - sinh thái.

Trên địa bàn Hải Phòng có một số mô hình điểm bước đầu đã cho thấy mô hình CCN sinh thái đạt hiệu quả như Cụm công nghiệp Tiên Cường II (xã Quyết Thắng, TP. Hải Phòng). Hạ tầng CCN này hoàn thiện vào tháng 6/2025 và đang được định hướng phát triển theo mô hình “CCN sinh thái”, khuyến khích tái sử dụng nước thải sau xử lý và thu hồi năng lượng trong sản xuất.

Hà Nội cũng là điểm sáng chuyển đổi CCN xanh, CCN sinh thái. Trong kế hoạch phát triển đến năm 2030, Hà Nội quy hoạch 43 cụm công nghiệp mới với tổng diện tích gần 1.900ha. Phần lớn trong số này đã được khởi công và đang trong quá trình xây dựng hạ tầng kỹ thuật. Các cụm đều được xây dựng theo tư duy kinh tế xanh, kinh tế tuần hoàn, kinh tế carbon thấp nhằm giảm thiểu chất thải phát sinh, hướng tới mục tiêu phát triển bền vững.

Tại Cụm công nghiệp Phương Trung, công nghệ A-O (Sinh học thiếu khí - Hiếu khí kết hợp với hóa lý) đã được lựa chọn. Qua hệ thống xử lý có công suất 310m³/ngày đêm, nước thải xả ra môi trường đạt cột A - Quy chuẩn kỹ thuật về nước thải công nghiệp theo quy định của Bộ Nông nghiệp và Môi trường.

Ông Nguyễn Đình Thường, Phó Ban quản lý Cụm công nghiệp Phương Trung cho biết: "Chủ đầu tư Cụm công nghiệp đã đầu tư hệ thống xử lý nước thải rất đầy đủ và bài bản. Nước thải của các nhà máy của nhà đầu tư thứ cấp sẽ được thu gom chung vào hệ thống đường ống dẫn chung, được xử lý qua rất nhiều công đoạn, từ hóa lý đến sinh học và trước khi ra môi trường sẽ được xử lý bằng chất khử trùng và một số hóa chất".

Công ty Cổ phần Tự động hóa 3T Electric là doanh nghiệp chuyên sản xuất và lắp ráp tủ điện đã thuê hơn 1000m² đất tại Cụm công nghiệp Phương Trung… Nước thải sinh hoạt và phát sinh trong quá trình sản xuất đều được thu gom xuống hệ thống bể ngầm để xử lý theo phương pháp vi sinh. Sau quá trình tự xử lý, nước thải sẽ được chuyển đến Nhà máy xử lý nước thải tập trung của cụm công nghiệp

Cùng trên địa bàn xã Thanh Oai, hiện Cụm công nghiệp Kim Bài cũng đang trong quá trình hoàn thiện xây dựng hạ tầng kỹ thuật với mục tiêu tiếp nhận các nhà đầu tư vào Quý IV năm nay. Đây cũng là cụm công nghiệp được xây dựng đạt tiêu chí xanh, bền vững.

Khi nhiều tỉnh thành trên cả nước cùng triển khai CCN sinh thái, một mạng lưới công nghiệp xanh theo vùng sẽ hình thành: Kết nối logistics xanh, chuỗi cung ứng tuần hoàn liên tỉnh, doanh nghiệp chia sẻ dữ liệu môi trường và mở ra hành lang kinh tế carbon thấp. Điều này tạo nền tảng để Việt Nam phát triển kinh tế xanh ở quy mô quốc gia, lan tỏa lợi ích từ địa phương ra các khu vực lân cận.

Mặc dù vậy, trên thực tế, còn nhiều khó khăn trong việc phát triển CCN sinh thái như: Một số CCN thành lập ở các địa phương từ nhiều năm trước chưa được điều chỉnh theo hướng đưa ra khỏi quy hoạch CCN; thủ tục chuyển giao, điều chỉnh chủ đầu tư còn kéo dài; cơ chế tài chính cho doanh nghiệp đầu tư hạ tầng chưa phù hợp…

Nền tảng xây dựng tăng trưởng xanh

Các chuyên gia kinh tế đánh giá, việc áp dụng mô hình CCN sinh thái đem lại nhiều lợi ích. Trước hết, đó là lợi ích về kinh tế, tạo động lực tăng trưởng mới, bền vững như: Thu hút dòng vốn FDI chất lượng cao, đặc biệt là các tập đoàn ưu tiên tiêu chuẩn môi trường, quản trị ESG, sử dụng năng lượng tái tạo. Gia tăng giá trị gia tăng trong sản xuất nhờ áp dụng công nghệ sạch, tiết kiệm tài nguyên, giảm chi phí vận hành (nước, điện, xử lý chất thải). Hình thành hệ sinh thái doanh nghiệp liên kết chia sẻ phụ phẩm, năng lượng, xử lý chất thải chung giúp giảm chi phí và tăng hiệu quả sản xuất. Từ đó, tạo nền tảng để địa phương dẫn đầu cả nước về mô hình công nghiệp xanh, mở ra ngành nghề mới như tái chế, thu hồi năng lượng, dịch vụ tư vấn môi trường, kinh tế tuần hoàn.

Thứ hai đó là không đánh đổi môi trường để lấy tăng trưởng khi CCN sinh thái giúp giảm phát thải khí nhà kính, phù hợp cam kết phát thải ròng bằng “0” năm 2050. Xử lý chất thải theo hệ thống tập trung, giảm áp lực lên tài nguyên nước, đất, không khí. Tăng tỷ lệ tái sử dụng và tái chế thông qua mô hình cộng sinh công nghiệp. Từ đó góp phần cải thiện chất lượng sống cho cộng đồng dân cư xung quanh, tạo khu vực sản xuất sạch, an toàn, minh bạch.

Thứ ba, việc phát triển CCN sinh thái thúc đẩy việc làm xanh, chất lượng cao, yêu cầu trình độ kỹ thuật, từ đó nâng mặt bằng kỹ năng của lực lượng lao động địa phương. Doanh nghiệp trong CCN sinh thái thường tuân thủ tiêu chuẩn lao động quốc tế, đảm bảo môi trường làm việc an toàn, phúc lợi tốt hơn. Từ đó, thúc đẩy đổi mới sáng tạo trong cộng đồng doanh nghiệp, lan tỏa tới các ngành dịch vụ, giáo dục nghề nghiệp, nghiên cứu công nghệ môi trường.

Thứ tư, đó chính là việc đem lại lợi ích đối với các tỉnh thành phố khi nâng vị thế trong vùng và cả nước. Theo đó, các địa phương khẳng định vai trò trung tâm công nghiệp xanh của vùng. Xây dựng thương hiệu địa phương dẫn đầu trong phát triển các CCN sinh thái, tạo lợi thế cạnh tranh so với tỉnh thành khác. Hình thành cực tăng trưởng mới, gắn với hành lang kinh tế, logistics, cảng biển, giúp lan tỏa phát triển sang các khu vực lân cận.

Theo các chuyên gia kinh tế, để phát triển CCN sinh thái, tiết kiệm năng lượng và bảo vệ môi trường thì cần có cơ chế chính sách ưu đãi để thu hút các nhà đầu tư tham gia xây dựng hạ tầng kỹ thuật CCN. Các địa phương cần hỗ trợ nhà đầu tư về đền bù, giải phóng mặt bằng, thủ tục thành lập CCN, đầu tư hạ tầng để đẩy nhanh tiến độ đầu tư. Đồng thời, các địa phương làm việc với chủ đầu tư để thống nhất, có cam kết về tiến độ đầu tư. Khi các địa phương áp dụng các giải pháp mạnh mẽ, đồng bộ như quy hoạch thông minh, công nghệ hiện đại, cơ chế ưu đãi xanh, hạ tầng xử lý tập trung… sẽ hội đủ điều kiện để bứt phá trở thành địa phương tiên phong của cả nước.

Có thể nói, việc phát triển CCN sinh thái có ý nghĩa chiến lược, tạo nền tảng để chuyển đổi sang kinh tế xanh. Đồng thời, giúp địa phương thực hiện cam kết giảm phát thải và các tiêu chuẩn môi trường quốc tế. Từ đó xây dựng nền tảng cho kinh tế tuần hoàn, kinh tế xanh, kinh tế carbon thấp, góp phần hiện thực hóa mục tiêu Net Zero vào năm 2050.