Đặc biệt, sau 5 năm đi vào thực thi, EVFTA đã mang lại những lợi ích rõ rệt, góp phần thúc đẩy tăng trưởng thương mại giữa Việt Nam - EU và với nhiều đối tác trên toàn cầu.
Thống kê của Bộ Công Thương cho thấy, kể từ khi hiệp định có hiệu lực, kim ngạch hai chiều Việt Nam - EU tăng từ 55,4 tỷ USD năm 2020 lên đến 68,3 tỷ USD năm 2024. Trong đó, kim ngạch xuất khẩu của Việt Nam sang EU đạt 40,1 tỷ USD năm 2020 lên 51,6 tỷ USD năm 2024, tăng khoảng 28,6% và thặng dư thương mại giữa Việt Nam với EU tăng từ 24,8 tỷ USD năm 2020 lên 34,9 tỷ USD.
Cùng đó, tỷ lệ doanh nghiệp, ngành hàng tận dụng hiệp định có những kết quả rất tích cực; trong đó nhiều ngành hàng như nông sản, thủy sản, dệt may, da giày... đã và đang tận dụng rất tốt. Đây là những kết quả bước đầu, EVFTA đã mang lại lợi ích rất tích cực cho thương mại hai chiều và cho cả những ngành hàng xuất khẩu chủ lực của Việt Nam.
Tương ứng với đà tăng trưởng chung, việc sử dụng giấy chứng nhận xuất xứ (mẫu C/O) hoặc chứng từ chứng nhận xuất xứ trong khuôn khổ EVFTA cũng cho thấy chiều hướng rất tích cực. Kim ngạch được cấp C/O tăng từ 2,66 tỷ USD tại thời điểm Hiệp định có hiệu lực lên mức 18,13 tỷ USD vào cuối năm 2024. Quan trọng hơn, tỷ lệ kim ngạch xuất khẩu có chứng từ chứng nhận xuất xứ đã tăng đáng kể, từ khoảng 14,8% lên mức 35,1%.
Tuy nhiên, tỷ lệ này có sự khác biệt giữa các ngành hàng. Nếu da giày đạt mức gần 100% kim ngạch xuất khẩu có chứng từ xuất xứ thì dệt may mới đạt hơn 30%. Ngoài ra, các thị trường có cảng biển như Đức, Hà Lan ghi nhận tỷ lệ sử dụng C/O cao hơn so với các nước nằm sâu trong nội địa EU.
Trong một báo cáo được Hiệp hội Doanh nghiệp châu Âu tại Việt Nam (Eurocham) công bố cách đây không lâu chỉ ra rằng, một trong những thách thức lớn nhất trong quá trình thực thi Hiệp định EVFTA hiện nay là Quy tắc xuất xứ - yếu tố then chốt để doanh nghiệp có thể tiếp cận các ưu đãi thuế quan.
Dù đóng vai trò chiến lược trong việc thúc đẩy thương mại công bằng, minh bạch, nhưng trên thực tế, việc đáp ứng đầy đủ các tiêu chí xuất xứ không hề đơn giản. Mặc dù Hiệp định EVFTA có cơ chế cộng gộp cho phép tính xuất xứ từ một số quốc gia đối tác, nhưng quy trình chứng từ phức tạp, cùng với chuỗi cung ứng còn phân mảnh, đang khiến nhiều doanh nghiệp gặp khó khăn trong việc chứng minh xuất xứ hợp lệ.
Trong bối cảnh môi trường thương mại toàn cầu ngày càng phức tạp, Giấy chứng nhận xuất xứ (C/O) đã trở thành công cụ không thể thiếu giúp doanh nghiệp đảm bảo tuân thủ quy định, tận dụng ưu đãi thuế quan và xây dựng niềm tin với đối tác quốc tế. EuroCham cho biết, hiện có tới 56% doanh nghiệp châu Âu tại Việt Nam nộp chứng từ C/O định kỳ hằng tháng - một tỷ lệ cho thấy tầm quan trọng ngày càng lớn của công cụ này trong hoạt động xuất khẩu.
Theo thống kê, chỉ riêng trong năm 2024, Việt Nam đã cấp hơn 1,8 triệu C/O ưu đãi, tương đương giá trị xuất khẩu trên 100 tỷ USD. So với năm 2023, con số này tăng 18% về lượng và 28% về giá trị, chiếm khoảng 28% tổng kim ngạch xuất khẩu sang các thị trường có hiệp định FTA.
Trong bối cảnh Hoa Kỳ đang áp dụng chính sách thuế đối ứng với hàng loạt đối tác, việc gia tăng tỉ lệ tận dụng quy tắc xuất xứ trong EVFTA không chỉ là yêu cầu kỹ thuật mà còn là giải pháp chiến lược để doanh nghiệp Việt Nam giảm thiểu tác động và củng cố thị phần tại EU.
Từ tháng 5/2025, Việt Nam đã tập trung hóa quy trình cấp C/O và đang hướng đến xây dựng một nền tảng kỹ thuật số quốc gia để thúc đẩy hơn nữa dòng chảy thương mại. Việc cải thiện thủ tục theo hướng minh bạch, đơn giản và hiệu quả hơn như triển khai cơ chế đăng ký điện tử và cho phép doanh nghiệp tự chứng nhận xuất xứ này không chỉ giúp tháo gỡ các điểm nghẽn hiện tại mà còn củng cố niềm tin vào hiệu quả lâu dài của EVFTA.
Để gia tăng khai thác thị trường có FTA và nâng cao tỷ lệ sử dụng chứng từ chứng nhận xuất xứ ưu đãi, Bộ Công Thương đã và đang tập trung triển khai một loạt giải pháp đồng bộ để hỗ trợ doanh nghiệp khai thác thị trường có FTA, nâng cao tỷ lệ sử dụng chứng từ chứng nhận xuất xứ ưu đãi.
Bên cạnh đó, xây dựng cơ chế, chính sách để tạo hành lang minh bạch về xuất xứ hàng hóa, chú trọng quy định liên quan đến biện pháp phòng, chống gian lận xuất xứ. Hướng dẫn địa phương cấp giấy chứng nhận xuất xứ cho đúng, đảm bảo hàng hóa có xuất xứ, xuất khẩu đi các thị trường FTA. Ngoài ra, Bộ Công Thương còn tăng cường tập huấn và đào tạo mang tính cầm tay chỉ việc đến từng doanh nghiệp sản xuất, xuất khẩu về đáp ứng các quy tắc xuất xứ trong FTA, cam kết quốc tế.
