Quy tắc xuất xứ: "Chìa khóa" khai thác hiệu quả EVFTA

Tỷ lệ cấp C/O ưu đãi theo EVFTA tăng mạnh

Hiện nay kinh tế thế giới diễn biến rất phức tạp, nhiều nước ban hành các chính sách thương mại mới. Trong đó có chính sách thuế đối ứng của Hoa Kỳ dự báo sẽ tác động tới dòng chảy xuất nhập khẩu. Liên minh châu Âu cũng đang đẩy nhanh tiến trình đàm phán, ký kết FTA với nhiều đối tác khác, có thể làm tăng áp lực cạnh tranh cho hàng hóa Việt Nam.

Điều này đặt ra yêu cầu mới đối với việc gia tăng tỷ lệ tận dụng ưu đãi của EVFTA, trong đó có việc đáp ứng quy tắc xuất xứ tốt hơn và khai thác tối đa thị trường EU để giảm những tác động từ chính sách thuế đối ứng của Hoa Kỳ.

Chia sẻ tại Tọa đàm “Tận dụng quy tắc xuất xứ trong EVFTA và ý nghĩa đối với doanh nghiệp trong bối cảnh chính sách thuế đối ứng”, do Tạp chí Công Thương tổ chức ngày 9/10, bà Trịnh Thu Hiền, Phó Cục trưởng Xuất nhập khẩu (Bộ Công thương) cho biết, kể từ khi EVFTA có hiệu lực, kim ngạch xuất khẩu của Việt Nam sang EU đã tăng từ 17,9 tỷ USD năm 2020 lên 51,72 tỷ USD năm 2024. Tỷ lệ cấp giấy chứng nhận xuất xứ (C/O) ưu đãi theo EVFTA cũng tăng mạnh, từ 14,8% năm đầu lên 35,1% năm 2024 – một bước tiến thể hiện sự chủ động của doanh nghiệp trong việc tận dụng ưu đãi thuế quan.

Đáng chú ý, các ngành hàng có tỷ lệ cấp C/O cao gồm da giày (gần 100%) và thủy sản (84,4%). Riêng dệt may – một ngành có giá trị xuất khẩu lớn vẫn đang nỗ lực cải thiện do yêu cầu quy tắc xuất xứ khá nghiêm ngặt.

“Với 35% kim ngạch được cấp C/O ưu đãi là một con số tích cực, phản ánh xu hướng doanh nghiệp ngày càng nhận thức sâu sắc hơn về vai trò của quy tắc xuất xứ như một chìa khóa mở cánh cửa vào các thị trường FTA” – bà Hiền nhấn mạnh. Tuy nhiên, tỉ lệ này có sự khác biệt giữa các ngành hàng. Nếu da giày đạt mức gần 100% kim ngạch xuất khẩu có chứng từ xuất xứ thì dệt may mới đạt hơn 30%. Ngoài ra, các thị trường có cảng biển như Đức, Hà Lan ghi nhận tỉ lệ sử dụng C/O cao hơn so với các nước nằm sâu trong nội địa EU.

Theo bà Phan Thị Thanh Xuân, Phó Chủ tịch kiêm Tổng thư ký Hiệp hội Da - Giày - Túi xách Việt Nam (LEFASO), EVFTA mang lại lợi thế lớn cho ngành khi nhiều sản phẩm chủ lực như giày thể thao được hưởng thuế suất 0%. Quy tắc xuất xứ yêu cầu chỉ cần đạt 40% giá trị gia tăng tại Việt Nam, mức khá thuận lợi so với nhiều hiệp định khác.

Nhờ đó, xuất khẩu da giày sang EU duy trì tăng trưởng 14%/năm, giúp bù đắp sụt giảm từ các thị trường khác. Tuy vậy, bà Xuân lưu ý EU là thị trường "khó tính" với hàng loạt yêu cầu kỹ thuật khắt khe về hóa chất, môi trường, báo cáo bền vững… Đặc biệt, theo xu hướng "Thỏa thuận xanh châu Âu", doanh nghiệp Việt Nam phải đầu tư mạnh cho sản xuất sạch và minh bạch chuỗi cung ứng. Bà Xuân cảnh báo, nếu không chuẩn bị kỹ về nội lực và thông tin thì nhiều doanh nghiệp, đặc biệt là vừa và nhỏ, sẽ khó trụ vững.

Trong một báo cáo được Hiệp hội Doanh nghiệp châu Âu tại Việt Nam (Eurocham) công bố cách đây không lâu chỉ ra rằng, một trong những thách thức lớn nhất trong quá trình thực thi Hiệp định EVFTA hiện nay là Quy tắc xuất xứ - yếu tố then chốt để doanh nghiệp có thể tiếp cận các ưu đãi thuế quan. Dù đóng vai trò chiến lược trong việc thúc đẩy thương mại công bằng, minh bạch, nhưng trên thực tế, việc đáp ứng đầy đủ các tiêu chí xuất xứ không hề đơn giản. Mặc dù Hiệp định EVFTA có cơ chế cộng gộp cho phép tính xuất xứ từ một số quốc gia đối tác, nhưng quy trình chứng từ phức tạp, cùng với chuỗi cung ứng còn phân mảnh, đang khiến nhiều doanh nghiệp gặp khó khăn trong việc chứng minh xuất xứ hợp lệ.

Trong bối cảnh môi trường thương mại toàn cầu ngày càng phức tạp, Giấy chứng nhận xuất xứ (C/O) đã trở thành công cụ không thể thiếu giúp doanh nghiệp đảm bảo tuân thủ quy định, tận dụng ưu đãi thuế quan và xây dựng niềm tin với đối tác quốc tế. EuroCham cho biết, hiện có tới 56% doanh nghiệp châu Âu tại Việt Nam nộp chứng từ C/O định kỳ hằng tháng - một tỷ lệ cho thấy tầm quan trọng ngày càng lớn của công cụ này trong hoạt động xuất khẩu.Theo thống kê, chỉ riêng trong năm 2024, Việt Nam đã cấp hơn 1,8 triệu C/O ưu đãi, tương đương giá trị xuất khẩu trên 100 tỷ USD. So với năm 2023, con số này tăng 18% về lượng và 28% về giá trị, chiếm khoảng 28% tổng kim ngạch xuất khẩu sang các thị trường có hiệp định FTA.

Giải pháp chiến lược

Trong bối cảnh Hoa Kỳ đang áp dụng chính sách thuế đối ứng với hàng loạt đối tác, việc gia tăng tỉ lệ tận dụng quy tắc xuất xứ trong EVFTA không chỉ là yêu cầu kỹ thuật mà còn là giải pháp chiến lược để doanh nghiệp Việt Nam giảm thiểu tác động và củng cố thị phần tại EU.

Từ tháng 5/2025, Việt Nam đã tập trung hóa quy trình cấp C/O và đang hướng đến xây dựng một nền tảng kỹ thuật số quốc gia để thúc đẩy hơn nữa dòng chảy thương mại. Việc cải thiện thủ tục theo hướng minh bạch, đơn giản và hiệu quả hơn như triển khai cơ chế đăng ký điện tử và cho phép doanh nghiệp tự chứng nhận xuất xứ này không chỉ giúp tháo gỡ các điểm nghẽn hiện tại mà còn củng cố niềm tin vào hiệu quả lâu dài của EVFTA.

Để gia tăng khai thác thị trường có FTA và nâng cao tỷ lệ sử dụng chứng từ chứng nhận xuất xứ ưu đãi, Phó Cục trưởng Cục Xuất nhập khẩu Trịnh Thị Thu Hiền nhấn mạnh, Bộ Công Thương đã tập trung triển khai một loạt giải pháp đồng bộ để hỗ trợ doanh nghiệp khai thác thị trường có FTA, nâng cao tỷ lệ sử dụng chứng từ chứng nhận xuất xứ ưu đãi.

Bên cạnh đó, xây dựng cơ chế, chính sách để tạo hành lang minh bạch về xuất xứ hàng hóa, chú trọng quy định liên quan đến biện pháp phòng, chống gian lận xuất xứ. Hướng dẫn địa phương cấp giấy chứng nhận xuất xứ cho đúng, đảm bảo hàng hóa có xuất xứ, xuất khẩu đi các thị trường FTA. Ngoài ra, Bộ Công Thương còn tăng cường tập huấn và đào tạo mang tính cầm tay chỉ việc đến từng doanh nghiệp sản xuất, xuất khẩu về đáp ứng các quy tắc xuất xứ trong FTA, cam kết quốc tế.

Mặt khác, phối hợp với cơ quan hải quan của nước nhập khẩu để đảm bảo đúng hàng hóa có xuất xứ được hưởng ưu đãi thuế quan; có những biện pháp xử lý phù hợp với hàng hóa có vi phạm liên quan đến xuất xứ. Tham vấn về quy trình sản xuất đối với các mặt hàng trong quá trình đàm phán các FTA hoặc có những cam kết quốc tế với các nước đối tác. Cải cách thủ tục hành chính, giải đáp vướng mắc của doanh nghiệp sản xuất, xuất khẩu về quy tắc xuất xứ, cấp Giấy chứng nhận xuất xứ (C/O)…

Bà Trịnh Thị Thu Hiền khuyến nghị, mỗi doanh nghiệp cần chủ động tìm hiểu quy tắc xuất xứ của từng thị trường, lưu trữ hồ sơ đầy đủ và chỉ sử dụng nguồn thông tin chính thống để tránh rủi ro. Quy tắc xuất xứ chính là sợi dây nối giữa chính sách thương mại và năng lực sản xuất thực tế.

Nhiều ý kiến cũng cho rằng, trong bối cảnh thương mại toàn cầu biến động, EVFTA không chỉ là một hiệp định ưu đãi thuế mà còn là bộ công cụ giúp Việt Nam tái cấu trúc chuỗi cung ứng, nâng cao chuẩn mực sản xuất và khẳng định uy tín trên thị trường quốc tế. Việc tận dụng tối đa lợi thế này sẽ giúp doanh nghiệp Việt không chỉ ứng phó hiệu quả với chính sách thuế đối ứng của Hoa Kỳ, mà còn khẳng định vị thế trong mạng lưới thương mại toàn cầu.