Diễn đàn 'Công nghệ định danh và truy xuất nguồn gốc – Nâng tầm hàng Việt'

Quyết tâm minh bạch hoá thị trường

Trong nhiều năm qua, thị trường Việt Nam luôn phải đối mặt với vấn nạn hàng hóa không rõ nguồn gốc, hàng kém chất lượng, hàng giả mạo xuất xứ. Những sản phẩm này len lỏi từ chợ truyền thống, cửa hàng tiện lợi đến siêu thị và các sàn thương mại điện tử, gây thiệt hại lớn cho doanh nghiệp chân chính và ảnh hưởng trực tiếp đến quyền lợi người tiêu dùng.

Trước tình hình đó, Chính phủ đã liên tục ban hành các văn bản quan trọng để tăng cường công tác chống buôn lậu, gian lận thương mại. Thủ tướng Chính phủ đã ký ban hành Chỉ thị số 13/CT-TTg ngày 17/5/2025 và Công điện số 72/CĐ-TTg ngày 24/5/2025, yêu cầu các bộ, ngành, địa phương triển khai đồng bộ các biện pháp ngăn chặn và xử lý vi phạm. Triển khai chỉ đạo này, Bộ Công Thương đã ban hành Quyết định số 1398/QĐ-BCT ngày 20/5/2025 về kế hoạch cao điểm giám sát, kiểm tra, xử lý các hành vi buôn lậu và gian lận thương mại.

Chỉ trong 6 tháng đầu năm 2025, các lực lượng chức năng cả nước đã kiểm tra, xử lý hơn 50.000 vụ việc, trong đó có gần 2.000 vụ buôn bán, vận chuyển hàng cấm, gần 7.000 vụ gian lận thương mại và gian lận thuế, hơn 1.600 vụ hàng hóa không rõ nguồn gốc xuất xứ. Nhiều vụ đã bị khởi tố hình sự, tạo tác động mạnh mẽ trong việc răn đe, ngăn chặn vi phạm.

Phát biểu khai mạc diễn đàn, nhà báo Nguyễn Văn Minh - Tổng Biên tập Báo Công Thương nhắc đến một thông tin rất vui là trong họp báo thường kỳ Bộ Công Thương chiều 8/10, Bộ Công Thương công bố năm nay, kim ngạch xuất nhập khẩu cả nước có thể đạt xấp xỉ 900 tỷ USD, tiến gần đến mốc 1.000 tỷ USD mà Tổng Bí thư Tô Lâm đã đặt ra và kỳ vọng trong một bài phát biểu đầu năm 2025. Tuy nhiên, để đạt được con số này cần sự nỗ lực rất lớn của các bộ, ngành, doanh nghiệp liên quan, trong đó có nỗ lực trong việc xác minh xuất xứ, chống gian lận thương mại, hàng hoá không rõ nguồn gốc.

Trong bối cảnh toàn cầu hóa mạnh mẽ, hàng hóa Việt Nam không chỉ cạnh tranh về chất lượng và giá cả, mà còn phải chứng minh được nguồn gốc rõ ràng, minh bạch và đáng tin cậy. Truy xuất nguồn gốc đã trở thành “chứng minh thư” của sản phẩm, là “lá chắn thép” bảo vệ người tiêu dùng và là “tấm hộ chiếu” để hàng Việt vươn ra thế giới.

“Không thể có thị trường lành mạnh nếu còn hàng hóa mập mờ xuất xứ. Không thể có thương hiệu quốc gia nếu doanh nghiệp chưa ý thức đầy đủ về minh bạch thông tin sản phẩm. Đặc biệt, không thể có niềm tin của người tiêu dùng nếu truyền thông chưa đủ mạnh mẽ để lan tỏa những giá trị của sự trung thực và chuẩn mực” - nhà báo Nguyễn Văn Minh nhấn mạnh.

Nhìn lại thời gian qua, dưới sự chỉ đạo của Chính phủ và Bộ Công Thương, hàng loạt văn bản đã được ban hành nhằm tăng cường quản lý xuất xứ, chống gian lận thương mại, kiểm soát buôn lậu và hàng giả. Nhưng đi cùng với thể chế, một yếu tố không thể thiếu chính là truyền thông - cầu nối giữa chính sách, doanh nghiệp và người dân.

Nhà báo Nguyễn Văn Minh - Tổng Biên tập Báo Công Thương phát biểu tại Diễn đàn

Báo chí không chỉ là “người đưa tin”, mà là người đồng hành, người giám sát và người lan tỏa niềm tin xã hội. “Thông qua diễn đàn hôm nay, Báo Công Thương mong muốn tiếp tục đóng vai trò cầu nối tin cậy giữa nhà nước - doanh nghiệp - người tiêu dùng - truyền thông, tạo không gian đối thoại thẳng thắn, chia sẻ kinh nghiệm thực tiễn, tháo gỡ những điểm nghẽn trong chính sách, tiêu chuẩn và ứng dụng công nghệ” – nhà báo Nguyễn Văn Minh bày tỏ.

Truy xuất nguồn gốc: “Chìa khóa” xây dựng thị trường minh bạch

Theo ông Trần Hữu Linh, Cục trưởng Cục Quản lý và Phát triển thị trường trong nước (Bộ Công Thương), trong bối cảnh Việt Nam tham gia sâu vào các Hiệp định thương mại tự do (FTA), việc minh bạch hóa nguồn gốc hàng hóa đã trở thành yêu cầu sống còn, quyết định năng lực cạnh tranh của hàng Việt.

Ông Linh nhấn mạnh, truy xuất nguồn gốc không chỉ là nhiệm vụ của cơ quan quản lý mà còn là trách nhiệm chung của doanh nghiệp và người tiêu dùng. Chỉ khi sản phẩm có “chứng minh thư” rõ ràng về xuất xứ, quy trình sản xuất, chất lượng và hành trình lưu thông, thị trường mới vận hành minh bạch và bền vững.

Những năm qua, Bộ Công Thương đã phối hợp với các bộ, ngành, địa phương triển khai nhiều giải pháp tăng cường kiểm tra, xử lý hàng giả, hàng nhái, gian lận thương mại và hàng không rõ nguồn gốc. Lực lượng Quản lý thị trường đã phát hiện và xử lý hàng chục nghìn vụ vi phạm mỗi năm, góp phần làm trong sạch môi trường kinh doanh. Tuy nhiên, ông Linh thẳng thắn cho rằng, tình hình vẫn diễn biến phức tạp và tinh vi hơn, nhất là trên các nền tảng thương mại điện tử.

Ông Trần Hữu Linh, Cục trưởng Cục Quản lý và Phát triển thị trường trong nước (Bộ Công Thương)

Theo ông Linh, định danh và truy xuất nguồn gốc là hai trụ cột trong quản lý thị trường hiện đại. Định danh giúp nhận diện chính xác sản phẩm từ nơi sản xuất đến nơi tiêu thụ; còn truy xuất nguồn gốc cung cấp thông tin đầy đủ, xác thực về hành trình sản phẩm. Khi hai yếu tố này kết hợp, sẽ hình thành “hệ sinh thái quản lý minh bạch”, nơi mọi giao dịch đều có thể được kiểm chứng và xác thực.

“Truy xuất nguồn gốc là công cụ hữu hiệu để phòng ngừa gian lận thương mại, giả mạo xuất xứ, vi phạm quyền sở hữu trí tuệ. Đồng thời, đây cũng là nền tảng để cơ quan quản lý, doanh nghiệp và người tiêu dùng cùng giám sát thị trường, hình thành văn hóa tiêu dùng có trách nhiệm,” ông Linh khẳng định.

Bộ Công Thương đang chỉ đạo ứng dụng công nghệ số trong giám sát, xây dựng cơ sở dữ liệu về hàng hóa và hành trình lưu thông, hướng tới quản lý dựa trên dữ liệu thay vì chỉ kiểm tra truyền thống. Đồng thời, tăng cường phối hợp với các sàn thương mại điện tử để phát hiện và xử lý nghiêm vi phạm.

Ông Linh cho biết, mục tiêu là xây dựng hệ thống truy xuất nguồn gốc thống nhất, sử dụng công nghệ hiện đại, dễ tiếp cận và kết nối liên thông giữa các bộ, ngành, phù hợp với thông lệ quốc tế. “Khi đó, mỗi sản phẩm sẽ có một mã định danh duy nhất – như căn cước công dân của hàng hóa”, ông nói.

Cục trưởng cũng khẳng định, doanh nghiệp phải là lực lượng tiên phong trong minh bạch hóa nguồn gốc. Việc áp dụng truy xuất không chỉ bảo vệ thương hiệu mà còn trở thành “giấy thông hành” giúp hàng Việt chinh phục các thị trường khó tính, khẳng định vị thế hàng Việt trong chuỗi giá trị toàn cầu.

Minh bạch xuất xứ – chìa khóa đẩy mạnh xuất khẩu hàng Việt

Theo bà Trần Thanh Bình, Trưởng phòng Xuất xứ hàng hoá (Cục Xuất nhập khẩu, Bộ Công Thương), Việt Nam hiện tham gia 19 Hiệp định thương mại tự do (FTA), trong đó 17 FTA đã có hiệu lực và 2 FTA mới đang được khởi động đàm phán. Để tận dụng tốt các ưu đãi thuế quan, doanh nghiệp phải tuân thủ đầy đủ quy định về xuất xứ và truy xuất nguồn gốc hàng hoá – yếu tố được xem như “tấm hộ chiếu” cho sản phẩm Việt vươn ra toàn cầu.

Bà Bình cho biết, công tác quản lý hàng hóa được chia làm hai mảng: lưu thông trong nước – tập trung vào định danh và truy xuất nguồn gốc; và xuất nhập khẩu – bắt buộc xác định xuất xứ. Hai lĩnh vực này được phối hợp chặt chẽ nhằm vừa bảo vệ người tiêu dùng trong nước, vừa đảm bảo tuân thủ cam kết quốc tế.

Thực tế cho thấy, xuất xứ hàng hóa hợp lệ mang lại lợi thế cạnh tranh rõ rệt. Ví dụ, gạo Việt Nam xuất sang EU nếu không có giấy chứng nhận xuất xứ sẽ chịu thuế 175 Euro/tấn, nhưng khi có chứng nhận hợp lệ, thuế suất giảm còn 0%. Chính sự khác biệt này giúp doanh nghiệp Việt mở rộng thị phần và nâng cao giá trị xuất khẩu.

Khung pháp lý về xuất xứ hàng hóa hiện được điều chỉnh bởi Nghị định 31/2018/NĐ-CP và hơn 40 thông tư hướng dẫn do Bộ Công Thương ban hành, quy định cụ thể quy tắc xuất xứ trong từng FTA. Với mỗi thị trường, doanh nghiệp có thể linh hoạt lựa chọn mẫu giấy chứng nhận khác nhau để tối ưu ưu đãi, như C/O VK (FTA Việt Nam – Hàn Quốc) hoặc C/O AK (FTA ASEAN – Hàn Quốc).

Đáng chú ý, từ 1/5/2025, thẩm quyền cấp giấy chứng nhận xuất xứ đã được phân cấp cho 34 UBND cấp tỉnh, giúp doanh nghiệp thuận tiện hơn khi xin cấp tại địa phương, giảm chi phí và thời gian.

Bà Trần Thanh Bình, Trưởng phòng Xuất xứ hàng hoá, Cục Xuất nhập khẩu (Bộ Công Thương)

Tuy nhiên, tình trạng gian lận xuất xứ vẫn xảy ra như sử dụng chứng từ giả, làm giả C/O, hoặc gia công đơn giản để gắn mác “Made in Vietnam”. Những hành vi này không chỉ vi phạm pháp luật mà còn làm tổn hại uy tín hàng Việt.

Bà Trần Thanh Bình khuyến nghị, doanh nghiệp cần kê khai minh bạch, chính xác, sẵn sàng cho việc xác minh hồ sơ và kiểm tra thực tế. Chỉ khi xuất xứ trung thực, hồ sơ chuẩn mực, hàng hóa Việt mới có thể duy trì uy tín, hưởng ưu đãi lâu dài và phát triển xuất khẩu bền vững. Đồng thời, doanh nghiệp phải chủ động nghiên cứu FTA, đa dạng thị trường, chuẩn bị phương án ứng phó với các vụ kiện phòng vệ thương mại và biến động toàn cầu – để “hộ chiếu hàng Việt” thật sự có giá trị trên thị trường quốc tế.

Doanh nghiệp tiên phong minh bạch hoá nguồn gốc xuất xứ

Tại Diễn đàn “Công nghệ định danh và truy xuất nguồn gốc – Nâng tầm hàng Việt” do Bộ Công Thương tổ chức sáng 9/10, nhiều doanh nghiệp lớn như VNPT, Vinamilk và hệ thống Nhà thuốc Long Châu đã giới thiệu các mô hình công nghệ hiện đại giúp tạo “hộ chiếu minh bạch” cho hàng Việt – công cụ then chốt chống hàng giả và củng cố niềm tin người tiêu dùng.

Ông Nguyễn Hồng Nghi, Giám đốc Trung tâm Giải pháp số doanh nghiệp VNPT, cho biết hàng giả chiếm khoảng 3,3% tổng thương mại toàn cầu, tương đương 500 tỷ USD mỗi năm, ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe cộng đồng và uy tín quốc gia. Theo ông, thách thức lớn nhất hiện nay là thiếu liên thông dữ liệu và hành lang pháp lý đồng bộ giữa các cơ quan quản lý.

Từ kinh nghiệm quốc tế, VNPT đề xuất mô hình “Liên thông định danh hàng hóa quốc gia”, quản lý xuyên suốt vòng đời sản phẩm từ sản xuất đến tiêu dùng với ba trụ cột: chuẩn hóa mã định danh theo chuẩn GS1, liên thông dữ liệu giữa các bộ ngành và xây dựng nền tảng dữ liệu quốc gia. Hệ thống này ứng dụng Blockchain, IoT, QR code và EPCIS để đảm bảo tính minh bạch và chống gian lận thương mại. “Mỗi sản phẩm sẽ có một ‘hộ chiếu số’ để người tiêu dùng truy xuất toàn bộ hành trình chỉ bằng một lần quét mã QR”, ông Nghi nhấn mạnh.

Đại diện cho khối sản xuất, Vinamilk là một trong những doanh nghiệp tiên phong ứng dụng công nghệ minh bạch chuỗi cung ứng. Từ năm 2007, doanh nghiệp đã triển khai hệ thống ERP kết nối dữ liệu toàn chuỗi, và gần đây tiếp tục tích hợp AI và Blockchain giúp phân tích, kiểm định và hiển thị thông tin sản phẩm trên bao bì. Ông Nguyễn Quốc Khánh, Giám đốc Điều hành Khối Nghiên cứu & Phát triển Vinamilk khẳng định: “Minh bạch là nền tảng để củng cố niềm tin và nâng tầm thương hiệu Việt”.

Trong lĩnh vực dược phẩm, hệ thống Nhà thuốc Long Châu cũng đang xây dựng “Liên minh minh bạch dược phẩm”, liên kết các nhà sản xuất và hiệp hội để chuẩn hóa mã định danh, minh bạch quy trình lưu hành và kết nối dữ liệu với Bộ Y tế. Theo bà Trần Thị Huyền - Giám đốc pháp chế, Hệ thống nhà thuốc và Trung tâm tiêm chủng Long Châu, người tiêu dùng có thể tra cứu ngay giấy phép lưu hành, xuất xứ và kiểm định sản phẩm tại quầy hoặc qua ứng dụng.

Nhấn mạnh vai trò công nghệ, ông Nguyễn Hồng Nghi cho rằng truy xuất nguồn gốc không chỉ là giải pháp kỹ thuật chống hàng giả, mà còn là đòn bẩy nâng tầm giá trị hàng Việt, khi mỗi sản phẩm đều có danh tính và câu chuyện riêng. Với sự đồng hành của Nhà nước và nỗ lực từ cộng đồng doanh nghiệp, một hệ sinh thái hàng hóa minh bạch, an toàn và bền vững đang dần hình thành – nền tảng quan trọng để thương hiệu Việt vươn tầm quốc tế.