Kinh tế tuần hoàn: Hướng đi đúng trong xử lý chất thải khu, cụm công nghiệp

Áp lực rác thải trong phát triển công nghiệp

Trong bối cảnh công nghiệp hóa nhanh chóng, lượng rác thải phát sinh tại các khu, cụm công nghiệp ở Việt Nam ngày càng gia tăng cả về khối lượng và tính chất nguy hại. Việc xử lý rác thải không chỉ là một nhiệm vụ môi trường, mà còn là vấn đề sống còn của phát triển bền vững. Chuyển đổi sang kinh tế tuần hoàn hay chính là việc biến chất thải thành tài nguyên đang trở thành hướng đi tất yếu, được nhiều doanh nghiệp tiên phong áp dụng.

Theo thống kê, mỗi năm Việt Nam phát sinh hàng chục triệu tấn chất thải rắn công nghiệp. Riêng các khu, cụm công nghiệp tập trung đã và đang chịu áp lực lớn trong khâu xử lý. Nhiều địa phương vẫn phụ thuộc vào chôn lấp, trong khi công nghệ tái chế chưa đồng đều. Để đáp ứng cam kết trung hòa carbon vào năm 2050, ngành công nghiệp phải thay đổi mạnh mẽ trong quản lý chất thải.

Tại Việt Nam, Bộ Công Thương cùng các Bộ ngành và nhiều doanh nghiệp đã triển khai các giải pháp đồng bộ như phân loại tại nguồn, tái chế, thu hồi năng lượng, sử dụng năng lượng tái tạo… Nhiều doanh nghiệp đã tiên phong trong ứng dụng hoạt động kinh tế tuần hoàn trong xử lý chất thải khu, cụm công nghiệp đã cho thấy vai trò then chốt của mô hình này trong sản xuất xanh. Trong đó, có nhiều mô hình đạt được hiệu quả cao như của Công ty Cổ phần Môi trường Công nghệ cao Hòa Bình, Công ty CP Phát triển Môi trường Bình Nguyên…

Ông Vũ Thành Sơn – Phó Chủ tịch Công ty CP Môi trường Công nghệ cao Hòa Bình đánh giá: “Việc phát triển công nghiệp theo hướng xanh hóa là hết sức cần thiết trong bối cảnh hiện nay. Quá trình công nghiệp hóa, nếu chỉ tập trung vào tăng trưởng mà thiếu quan tâm đến môi trường, sẽ dẫn đến cạn kiệt tài nguyên, ô nhiễm môi trường, biến đổi khí hậu và suy giảm chất lượng sống của cộng đồng. Do đó, hướng đi xanh hóa công nghiệp không chỉ là xu thế tất yếu trên toàn cầu mà còn là yêu cầu cấp bách đối với Việt Nam”.

Đánh giá tầm quan trọng của việc xanh hóa công nghiệp, ông Nguyễn Đình Duẩn – Giám đốc CP Phát triển Môi trường Bình Nguyên nhấn mạnh: “Trong bối cảnh toàn cầu hóa và biến đổi khí hậu ngày càng nghiêm trọng, phát triển bền vững trở thành xu thế tất yếu. Ngành công nghiệp với vai trò là động lực của nền kinh tế đồng thời cũng là lĩnh vực tiêu thụ nhiều năng lượng, tài nguyên và phát thải lớn. Do đó, việc xanh hóa công nghiệp, bao gồm tiết kiệm tài nguyên, sử dụng năng lượng hiệu quả, cải tiến quy trình và áp dụng công nghệ sạch hơn, được xem là giải pháp trọng tâm nhằm hướng tới mục tiêu phát triển bền vững”.

Ông Duẩn phân tích thêm ba khía cạnh quan trọng đặt ra trong quá trình phát triển công nghiệp hiện nay. Trước hết, về áp lực môi trường: Công nghiệp là nguồn phát thải khí nhà kính lớn, nếu không chuyển đổi sẽ làm trầm trọng thêm tình trạng biến đổi khí hậu. Về cam kết quốc tế: Việt Nam đã cam kết trung hòa carbon vào năm 2050, đòi hỏi công nghiệp phải thay đổi mạnh mẽ. Cuối cùng về ý nghĩa kinh tế: Giải pháp tiết kiệm năng lượng có thể giảm 10–30% chi phí vận hành, nâng cao năng lực cạnh tranh và kéo dài tuổi thọ tài nguyên.

“Lợi ích kép” từ việc ứng dụng mô hình kinh tế tuần hoàn

Kinh tế tuần hoàn là cách tiếp cận mới, nhấn mạnh vào 4 nguyên tắc: giảm thiểu – tái sử dụng – tái chế – thu hồi năng lượng. Thay vì xử lý chất thải để thải bỏ, kinh tế tuần hoàn giúp tái sinh nguyên liệu, cắt giảm phát thải CO₂, đồng thời tạo lợi ích kép về môi trường và kinh tế…

Tại Công ty CP Môi trường Công nghệ cao Hòa Bình, ông Vũ Thành Sơn cũng chia sẻ, công ty đã áp dụng mô hình kinh tế tuần hoàn trong hoạt động xử lý chất thải công nghiệp theo nguyên tắc “giảm thiểu – tái sử dụng – tái chế – thu hồi năng lượng”.

Thay vì chỉ xử lý để thải bỏ, công ty đã phân loại chất thải ngay từ đầu vào, tách riêng các dòng có khả năng tái chế như kim loại, nhựa, giấy, tro xỉ… để thu hồi và tái sử dụng trong sản xuất. Các phế liệu kim loại được nấu luyện thành nguyên liệu thứ cấp phục vụ ngành luyện kim; nhựa, giấy, thủy tinh được nghiền, ép, tái chế thành sản phẩm mới; bùn thải và tro xỉ được phối trộn làm vật liệu san lấp hoặc nguyên liệu sản xuất vật liệu xây dựng.

Ngoài ra, đối với các chất thải không thể tái chế, công ty áp dụng công nghệ xử lý an toàn, hạn chế phát thải thứ cấp ra môi trường. Nhờ đó, chất thải được biến thành tài nguyên, giảm tỷ lệ chôn lấp, tiết kiệm tài nguyên thiên nhiên, đồng thời mang lại lợi ích kép về kinh tế và môi trường.

Ông Sơn cũng cho biết thêm, trong quá trình xử lý chất thải công nghiệp, doanh nghiệp này cũng đã chú trọng áp dụng các giải pháp khoa học công nghệ hiện đại nhằm vừa nâng cao hiệu quả sản xuất, vừa đảm bảo mục tiêu bảo vệ môi trường.

Cụ thể, về ứng dụng công nghệ tiên tiến, công ty đã lắp đặt hệ thống xử lý bụi, lọc khí và hấp thụ hơi kim loại nặng bằng thiết bị cyclone, túi lọc vải, tháp hấp thụ; xử lý nước thải bằng công nghệ hóa – lý kết hợp sinh học, bảo đảm nước sau xử lý đạt quy chuẩn. Về tiết kiệm năng lượng: tối ưu hóa dây chuyền sản xuất, sử dụng tuần hoàn lại nước sau xử lý; tái sử dụng các loại sản phẩm tái chế sau xử lý; sử dụng biến tần và thiết bị tiết kiệm điện trong vận hành máy móc, thay thế các thiết bị máy móc mới, tiết kiệm nhiên liệu.

Về giảm phát thải khí nhà kính: Sử dụng các thiết bị tiết kiệm điện năng, nhiên liệu, không sử dụng đốt nhiên liệu hóa thạch, sử dụng các loại sản phẩm tái chế tận dụng tại nhà máy. Về tái chế và tuần hoàn chất thải: thu hồi kim loại từ tro xỉ và bùn thải, tái sử dụng trong sản xuất; chất thải rắn không nguy hại được tận dụng làm vật liệu xây dựng hoặc san lấp, qua đó giảm lượng chôn lấp, gián tiếp cắt giảm phát thải khí nhà kính từ các bãi rác.

Nhờ các giải pháp trên, Công ty Công nghệ cao Hòa Bình vừa nâng cao hiệu quả sử dụng tài nguyên - năng lượng, vừa giảm đáng kể lượng khí thải phát sinh, phù hợp với xu hướng sản xuất sạch hơn và mục tiêu phát triển công nghiệp xanh, bền vững.

Còn tại Công ty Bình Nguyên, ông Duẩn cũng cho biết, về quy trình thu gom, xử lý rác công nghiệp cũng được triển khai đồng bộ, gắn với mô hình kinh tế tuần hoàn. Theo đó, chất thải phát sinh từ các khách hàng, được xe vận chuyển về nhà máy để phân loại, lưu giữ, xử lý. Ngay từ bước phân loại, chúng tôi đã cho công nhân phân loại ra các chất thải có thể tái chế, ví dụ như nylon, bìa cát tông, vỏ lon…

Sau đó, nylon, nhựa được đưa vào hệ thống tái chế nhựa, để tạo ra sản phẩm hạt nhựa cung cấp ra bên ngoài thị trường. Các loại dung môi được chưng cất, làm lạnh, tái chế để thu hồi dung môi thành phẩm. Dung dịch chứa đồng thải bỏ, được tái chế bằng hệ thống thu hồi đồng sunfat. Sản phẩm tạo ra là tinh thể CuSO4.5H2O. Thu hồi các loại kim loại quý, kim loại màu và kim loại đen triệt để có trong chất thải. Các loại giẻ vụn, bông bỉm được đưa vào hệ thống tạo viên nén RPF để sản xuất viên nén RPF, sử dụng thay thế cho nhiên liệu than, dầu…

Bên cạnh đó, Công ty Bình Nguyên cũng đã lắp đặt hệ thống pin năng lượng mặt trời đối với toàn bộ mái nhà khu vực văn phòng, đã phát điện và cung cấp điện nội bộ từ năm 2024.

“Công ty thường xuyên kiểm tra, bảo dưỡng các hệ thống xử lý khí thải để hấp thụ các khí thải phát sinh trước khi xả ra môi trường, đảm bảo theo các tiêu chuẩn, quy chuẩn hiện hành”, ông Duẩn nhấn mạnh.

Chính cách làm bài bản của hai doanh nghiệp trên đã đem lại hiệu quả thực tế khi tiết kiệm năng lượng, giảm phát thải. Theo đó, tại Công ty Công nghệ cao Hòa Bình đã tận dụng nhiệt thải trong buồng đốt giúp giảm 30% lượng dầu tiêu thụ; giảm chi phí sản xuất nhờ tái chế, tái sử dụng phụ phẩm; cắt giảm đáng kể lượng khí thải nhà kính, phù hợp cam kết quốc gia. Với Công ty Bình Nguyên, chất thải trở thành sản phẩm hạt nhựa, đồng sunfat, viên nén RPF; điện mặt trời giảm chi phí vận hành và phát thải.

Hai ví dụ trên cho thấy, việc xử lý rác thải công nghiệp theo mô hình kinh tế tuần hoàn không chỉ là nghĩa vụ môi trường, mà còn là lợi ích về mặt kinh tế cho doanh nghiệp. Đặc biệt, trong bối cảnh đặt ra hiện nay vừa phát triển nền công nghiệp xanh vừa phải bảo vệ môi trường.

Bà Đỗ Phương Dung -  Phó Cục trưởng Cục Kỹ thuật an toàn và Môi trường công nghiệp cho biết: Với việc ban hành Quyết định số 4894/QĐ-TTg ngày 8/9/2025 về Chương trình phát triển công nghiệp môi trường giai đoạn 2025-2030, Chính phủ đã xác định rõ những nhiệm vụ trọng tâm, tạo nền tảng để thúc đẩy xử lý chất thải công nghiệp, phát triển kinh tế tuần hoàn và giảm phát thải khí nhà kính. Đây không chỉ là yêu cầu cấp bách trước áp lực ô nhiễm và biến đổi khí hậu, mà còn là động lực quan trọng để nâng cao năng lực cạnh tranh, thúc đẩy doanh nghiệp đầu tư đổi mới công nghệ, tham gia sâu hơn vào chuỗi giá trị xanh toàn cầu.

Bà Dung cũng cho biết, ở giai đoạn đầu, Bộ Công Thương sẽ phối hợp chặt chẽ với các bộ, ngành và địa phương để triển khai đồng bộ, trước hết tập trung vào: Đầu tư hệ thống thu gom, xử lý rác thải công nghiệp, chất thải rắn và chất thải nguy hại tập trung. Cải thiện hệ thống cung cấp nước sạch, thoát nước và xử lý nước thải, vốn còn chưa đáp ứng nhu cầu hiện nay. Phát triển các công nghệ tái chế, quan trắc, phân tích và giám sát môi trường nhằm từng bước kiểm soát ô nhiễm và phục hồi các khu vực bị suy thoái. Khuyến khích doanh nghiệp chế tạo thiết bị, sản xuất sản phẩm công nghệ môi trường, thay vì chỉ dừng lại ở hoạt động dịch vụ.

“Bên cạnh đó, chương trình cũng xác định cần phân loại, khảo sát nhu cầu phát triển theo từng địa phương, gắn với đặc thù kinh tế - xã hội của từng vùng. Đây là yếu tố quyết định để đảm bảo các giải pháp triển khai thực tế, sát với nhu cầu và khả năng của doanh nghiệp tại chỗ”, bà Đỗ Phương Dung cho biết.

Có thể thấy, khi chính sách, doanh nghiệp và công nghệ cùng đồng hành, Việt Nam hoàn toàn có thể tiến tới một nền công nghiệp xanh, tuần hoàn, tiết kiệm năng lượng và phát thải thấp, đáp ứng cam kết trung hòa carbon năm 2050.