Xanh hóa tiêu dùng: Định hình xu hướng sản xuất xanh

Chuyển biến nhận thức 

Giới chuyên gia đánh giá, sự thay đổi trong lựa chọn của người tiêu dùng không chỉ tác động đến gia đình, cộng đồng mà còn lan tỏa mạnh mẽ đến hoạt động sản xuất, chính sách và môi trường kinh doanh.

Các khảo sát cho thấy, người tiêu dùng Việt Nam ngày càng quan tâm tới sản phẩm xanh, sẵn sàng chi trả cao hơn để mua sản phẩm có nguyên liệu tái chế, bao bì thân thiện môi trường hoặc có nguồn gốc minh bạch.

Tại TP. Hồ Chí Minh, có tới 72% người tiêu dùng sẵn sàng chi trả nhiều hơn cho sản phẩm xanh. Nhiều thành phố trên cả nước, người tiêu dùng, nhất là giới trẻ, có trình độ học vấn cao, thu nhập ổn định, sẵn sàng trả giá cao hơn cho sản phẩm thân thiện môi trường, sử dụng bao bì giấy/ vật liệu phân hủy.

Theo Hiệp hội các nhà bán lẻ Việt Nam, nhu cầu tiêu dùng sản phẩm xanh tại Việt Nam tăng trưởng trung bình 15% mỗi năm trong giai đoạn 2021 - 2023. Việc có đến 72% người tiêu dùng Việt Nam sẵn sàng chi trả nhiều hơn cho các sản phẩm xanh, cho thấy nhận thức và sự quan tâm ngày càng tăng của người dân đối với vấn đề bảo vệ môi trường.

Điều đáng nói, khi người tiêu dùng ưu tiên sản phẩm xanh cũng đồng nghĩa với việc buộc doanh nghiệp phải đổi mới công nghệ, cải thiện quy trình sản xuất để giảm phát thải, tiêu hao tài nguyên, đáp ứng tiêu chuẩn môi trường cao hơn, từ xanh hóa sản xuất đến kinh tế tuần hoàn.

Nhiều doanh nghiệp đang đẩy mạnh chuyển đổi xanh nhằm đáp ứng xu hướng xanh hóa tiêu dùng

Thực tế từ Saigon Co.op, hệ thống đã ngừng sử dụng túi nilon khó phân hủy thay vào đó sử dụng 100% túi tự hủy sinh học, túi tái sử dụng nhiều lần; thay thế các sản phẩm như ống hút nhựa, muỗng nhựa… trên kệ hàng bằng sản phẩm có nguồn gốc từ bã mía, giấy, gạo hay các dạng nguyên liệu thân thiện môi trường...

Nhiều doanh nghiệp trong ngành Công Thương – ngành trụ cột trong nền kinh tế đã và đang đẩy mạnh chuyển đổi sản xuất nhằm đáp ứng xu hướng xanh hóa tiêu dùng.

Điển hình, một số doanh nghiệp ngành giấy đã đầu tư dây chuyền tái chế giấy thải, kết hợp xử lý nước thải tuần hoàn, giảm tới 60% lượng nước sử dụng (Tổng công ty Giấy Bãi Bằng). Hay trong lĩnh vực hóa chất, một số đơn vị đã áp dụng công nghệ sản xuất phân bón hữu cơ vi sinh thay thế hóa chất tổng hợp, giúp giảm phát thải và cải thiện chất lượng đất.

Những mô hình này không chỉ bảo vệ môi trường mà còn giúp sản phẩm dễ dàng đáp ứng tiêu chuẩn xuất khẩu vào các thị trường khó tính như EU, Nhật Bản…

Về phía cơ quan nhà nước, bà Đỗ Phương Dung – Phó Cục trưởng Cục Kỹ thuật An toàn và Môi trường công nghiệp (Bộ Công Thương) – cho biết, trong giai đoạn vừa qua, Bộ Công Thương đã phối hợp cùng doanh nghiệp thực hiện điều tra, đánh giá nguồn phát sinh chất thải của các ngành công nghiệp có nguy cơ gây ô nhiễm cao như hóa chất, phân bón, thép, nhiệt điện, thuộc da, sơn, giấy, sành sứ, thủy tinh, bia - rượu - nước giải khát, dệt may… “Trên cơ sở đó, chúng tôi tiến hành đánh giá tổng thể tác động môi trường, xã hội của một số trung tâm và ngành công nghiệp lớn, đồng thời xác định rõ nguy cơ ô nhiễm từ từng lĩnh vực sản xuất”, bà Dung nhấn  mạnh.

Cần hoàn thiện khung pháp lý, tiêu chuẩn và chính sách hỗ trợ

Dù bước đầu đã có những kết quả tích cực, song sản xuất và tiêu dùng xanh vẫn gặp không ít khó khăn. Trong nhiều khảo sát, hơn 70% người tiêu dùng cho rằng sản phẩm xanh có giá cao là rào cản lớn nhất. Bên cạnh đó, người tiêu dùng đôi khi không thể phân biệt sản phẩm xanh thật – giả do thiếu nhãn sinh thái hoàn chỉnh, thông tin về nguồn gốc sản phẩm không rõ ràng. 

Tại Diễn đàn Tiêu dùng bền vững hướng đến kỷ nguyên xanh 2025, ông Cù Huy Quang - Trưởng phòng Hiệu quả năng lượng và chuyển đổi xanh, Cục Đổi mới sáng tạo, Chuyển đổi xanh và Khuyến công chia sẻ: Hiện nay, chúng ta vẫn đang thiếu nhiều tiêu chuẩn quy định cụ thể thế nào là sản phẩm sạch, sản phẩm xanh. 

Đối với các doanh nghiệp phát triển bền vững, đã có bộ tiêu chí ESG để tham chiếu. Tuy nhiên, cho đến nay vẫn chưa có bộ, ban, ngành nào ban hành một bộ tiêu chí thống nhất, chính thức xác định sản phẩm xanh là gì. Đây là hạn chế lớn khiến việc phát triển, sản xuất và phổ biến các sản phẩm xanh gặp nhiều khó khăn, làm cho người tiêu dùng chưa có đủ thông tin rõ ràng để lựa chọn.

Hiện Việt Nam vẫn đang thiếu nhiều tiêu chuẩn quy định cụ thể thế nào là sản phẩm sạch, sản phẩm xanh 

Ngoài ra còn khó khăn trong tiếp cận vốn, công nghệ, đặc biệt với doanh nghiệp vừa và nhỏ, hoặc các cơ sở sản xuất tại vùng nông thôn, việc đầu tư vào công nghệ sạch, tái chế, sử dụng năng lượng hiệu quả là thách thức lớn, cả về mặt tài chính lẫn kỹ thuật…

Tuy nhiên, trong bối cảnh biến đổi khí hậu, ô nhiễm môi trường và các cam kết quốc tế về phát thải khí nhà kính ngày càng chặt chẽ, thì mỗi lựa chọn tiêu dùng của người dân không còn là vấn đề cá nhân mà có tác động trực tiếp tới hướng đi sản xuất của doanh nghiệp.

Song để người tiêu dùng xanh chuyển từ xu hướng thành lực lượng định hình sản xuất, các chuyên gia cho rằng, cần có sự phối hợp đồng bộ giữa Nhà nước, doanh nghiệp, người dân và các tổ chức xã hội.

Theo đó, cần hoàn thiện khung pháp lý, tiêu chuẩn và chính sách hỗ trợ như ban hành bộ tiêu chuẩn sản phẩm xanh chính thức, rõ ràng, đồng bộ ở cấp quốc gia, bao gồm cả tiêu chuẩn nguyên liệu, quy trình sản xuất, bao bì, xử lý chất thải… Việc này giúp doanh nghiệp biết rõ đích đến và người tiêu dùng dễ nhận biết sản phẩm xanh hơn; mở rộng và công khai nhãn sinh thái, nhãn năng lượng, chứng nhận xanh, chứng chỉ quốc tế, nhằm minh bạch và dễ tiếp cận thông tin sản phẩm.

Đối với doanh nghiệp tiên phong, đổi mới mô hình sản xuất, đầu tư công nghệ sạch, quy trình sản xuất tuần hoàn, tái chế chất thải vật liệu, sử dụng nguyên liệu tái tạo, giảm tiêu hao năng lượng, nước; thiết kế bao bì thân thiện môi trường, sử dụng nguyên liệu dễ phân hủy hoặc tái chế, tránh dùng nhựa dùng một lần; minh bạch hóa nguồn gốc sản phẩm, thành phần, chứng nhận môi trường; thông tin rõ ràng giúp xây dựng uy tín và tạo niềm tin với người tiêu dùng.