Giải bài toán bảo vệ môi trường tại các cụm công nghiệp

Tăng cường công tác quản lý, xử lý hành vi gây ô nhiễm môi trường

Trong tiến trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước, khu và cụm công nghiệp đã đóng vai trò đầu tàu trong việc thúc đẩy tăng trưởng kinh tế, chuyển dịch cơ cấu lao động, gia tăng giá trị xuất khẩu và thu hút đầu tư. Tuy nhiên, đi cùng với sự phát triển mạnh mẽ đó, vấn đề môi trường tại các khu, cụm công nghiệp đang trở thành một thách thức lớn.

Thực tế cho thấy, nếu không giải quyết kịp thời, đồng bộ, nguy cơ ô nhiễm đặc biệt tại các cụm công nghiệp sẽ làm suy giảm chất lượng phát triển, ảnh hưởng trực tiếp đến đời sống nhân dân, uy tín quốc gia và mục tiêu phát triển bền vững mà Việt Nam đã cam kết với cộng đồng quốc tế, đặc biệt là cam kết đạt mức phát thải ròng bằng “0” vào năm 2050.

Theo Báo cáo công tác bảo vệ môi trường ngành Công Thương năm 2023, cả nước hiện có khoảng 706 cụm công nghiệp đi vào hoạt động, với tổng diện tích gần 24.000 ha. Sự hình thành và phát triển của các cụm công nghiệp đã mang lại nhiều tác động tích cực: góp phần di dời, cải tạo hàng nghìn cơ sở sản xuất gây ô nhiễm ra khỏi khu dân cư; thúc đẩy kinh tế địa phương; tạo việc làm cho người lao động; và đóng góp vào xây dựng nông thôn mới.

Tuy vậy, những con số thống kê cũng cho thấy hạ tầng môi trường vẫn còn thiếu và yếu. Chỉ khoảng 30,3% cụm công nghiệp có hệ thống xử lý nước thải tập trung đạt chuẩn; phần lớn còn lại hoặc chưa có, hoặc hệ thống hoạt động cầm chừng, chưa đáp ứng yêu cầu. Ở nhiều địa phương, đặc biệt tại vùng sâu, vùng xa, tình trạng xả thải trực tiếp ra môi trường vẫn diễn ra, gây bức xúc trong dư luận.

Một số ngành nghề trong cụm công nghiệp như sản xuất vật liệu xây dựng, khai thác khoáng sản, gốm sứ, dệt nhuộm… thường phát sinh khối lượng lớn chất thải rắn, bụi và tiếng ồn, nhưng hệ thống thu gom và xử lý chưa đồng bộ. Đáng lo ngại, nhiều doanh nghiệp vừa và nhỏ vẫn sử dụng công nghệ cũ, tiêu hao năng lượng lớn, phát sinh nhiều chất thải.

​

Ở góc độ quản lý, Bộ Công Thương đã ban hành nhiều văn bản chỉ đạo, điều hành, đồng thời đề nghị các địa phương đặc biệt lưu ý đến công tác bảo vệ môi trường và kiên quyết xử lý các hành vi vi phạm.

Về khuôn khổ pháp lý, Nghị định 32/2024/NĐ-CP được ban hành nhằm siết chặt hơn công tác quản lý, phát triển cụm công nghiệp, quy định rõ trách nhiệm của địa phương và doanh nghiệp trong đầu tư hạ tầng, đặc biệt là hạ tầng xử lý chất thải.

Mới đây ngày 12/7/2025, Thủ tướng Chính phủ ban hành Chỉ thị số 20/CT-TTg, yêu cầu các bộ, ngành và địa phương tập trung ngăn chặn, xử lý triệt để ô nhiễm môi trường trong khu, cụm công nghiệp. Chỉ thị cũng nhấn mạnh siết chặt quản lý nhập khẩu máy móc cũ, công nghệ lạc hậu, tránh biến Việt Nam thành bãi rác công nghệ. Đây được coi là bước đi mạnh mẽ, thể hiện quyết tâm của Chính phủ trong việc gắn phát triển công nghiệp với bảo vệ môi trường.

Bà Đỗ Phương Dung – Phó Cục trưởng Cục Kỹ thuật an toàn và Môi trường công nghiệp cho biết: Theo Nghị định số 96/2022/NĐ-CP của Thủ tướng Chính phủ quy định chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn và cơ cấu tổ chức của Bộ Công Thương, đến nay văn bản này đã được thay thế bằng Nghị định số 45/2025/NĐ-CP. Theo đó, Bộ Công Thương thực hiện chức năng quản lý nhà nước đối với các cụm công nghiệp. Trong thời gian qua, Bộ Công Thương đã chủ trì, phối hợp với các bộ, ngành và UBND các tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương xây dựng, trình Chính phủ ban hành Nghị định số 32/2024/NĐ-CP về quản lý và phát triển cụm công nghiệp.

Nghị định 32/2024/NĐ-CP không chỉ điều chỉnh các nguyên tắc, nội dung về quản lý theo các luật chuyên ngành như đất đai, đầu tư xây dựng, bảo vệ môi trường, quản lý và sử dụng tài sản công, mà còn bổ sung nhiều quy định cụ thể. Ví dụ, nghĩa vụ của chủ đầu tư hạ tầng kỹ thuật cụm công nghiệp và trách nhiệm của tổ chức, cá nhân đầu tư sản xuất – kinh doanh trong cụm công nghiệp phải tuyệt đối chấp hành pháp luật về bảo vệ môi trường. Đồng thời, Nghị định cũng quy định trách nhiệm của UBND các cấp, của UBND tỉnh…trong công tác quản lý, giám sát bảo vệ môi trường tại các khu, cụm công nghiệp.

Ngoài ra, Nghị định 32/2024/NĐ-CP còn đưa ra một số chính sách ưu tiên hỗ trợ đầu tư hạ tầng, đặc biệt là công trình bảo vệ môi trường tại các cụm công nghiệp đã đi vào hoạt động. Song song với việc xây dựng thể chế, Bộ Công Thương cũng đã thường xuyên trao đổi, phối hợp với UBND các tỉnh, thành phố trong công tác quản lý và phát triển cụm công nghiệp.

“Thời gian qua, Bộ Công Thương đã ban hành nhiều văn bản chỉ đạo, điều hành, đồng thời đề nghị các địa phương đặc biệt lưu ý đến công tác bảo vệ môi trường và kiên quyết xử lý các cụm công nghiệp, cũng như các dự án trong cụm công nghiệp có hành vi gây ô nhiễm”, bà Đỗ Phương Dung cho hay.

Giải pháp để hướng tới khu, cụm công nghiệp xanh, phát triển bền vững

Theo PGS.TS Bùi Thị An, Viện trưởng Viện tài nguyên, môi trường và Phát triển cộng đồng, nguyên đại biểu Quốc hội khóa XIII cho rằng đối với các cụm công nghiệp, quy định cũng rất rõ ràng. Trong một cụm có nhiều doanh nghiệp lớn, vừa và nhỏ, thì mỗi đơn vị đều phải có trách nhiệm thực hiện nghĩa vụ bảo vệ môi trường.

“Trong mỗi cụm công nghiệp, nếu một doanh nghiệp nhỏ không đủ điều kiện đầu tư riêng hệ thống xử lý, thì bắt buộc phải đóng góp kinh phí để cùng tham gia vào hệ thống xử lý tập trung của cụm. Đây là nghĩa vụ không thể né tránh. Người đứng đầu Ban quản lý dự án cụm công nghiệp có trách nhiệm đặc biệt quan trọng là phải đảm bảo tất cả các doanh nghiệp trong cụm tuân thủ đúng quy định. Nếu cụm nào có doanh nghiệp làm tốt, doanh nghiệp vi phạm, thì Ban quản lý phải chịu trách nhiệm giám sát, xử lý nghiêm”, PGS.TS Bùi Thị An nhấn mạnh.

Theo các chuyên gia về môi trường, để đảm bảo mục tiêu phát triển công nghiệp song hành cùng bảo vệ môi trường, cần một loạt giải pháp đồng bộ, cả về thể chế, nguồn lực, công nghệ lẫn nhận thức xã hội.

Thứ nhất, về thể chế, cần tiếp tục hoàn thiện khung pháp lý cho quản lý cụm công nghiệp. Thứ hai, về hạ tầng, phải coi đầu tư hệ thống xử lý nước thải tập trung là điều kiện bắt buộc, không thể “linh động” hay trì hoãn. Các địa phương cần ưu tiên bố trí ngân sách, đồng thời khuyến khích xã hội hóa, huy động nguồn lực từ khu vực tư nhân. Đây không chỉ là nhiệm vụ bảo vệ môi trường, mà còn là đòi hỏi bắt buộc để cụm công nghiệp hoạt động bền vững và được chấp nhận trong chuỗi cung ứng toàn cầu.

Thứ ba, về công nghệ, cần thúc đẩy mạnh mẽ áp dụng sản xuất sạch hơn, tiết kiệm năng lượng, giảm phát thải khí nhà kính. Bộ Công Thương đã và đang triển khai nhiều chương trình hỗ trợ doanh nghiệp đổi mới công nghệ, áp dụng kinh tế tuần hoàn, tái sử dụng chất thải. Đây là hướng đi không thể đảo ngược trong bối cảnh thế giới ngày càng đề cao tiêu chuẩn xanh trong thương mại quốc tế.

Thứ tư, về giám sát, cần tăng cường quan trắc môi trường tự động tại các cụm công nghiệp, kết nối dữ liệu về cơ quan quản lý nhà nước để giám sát thường xuyên, liên tục. Đồng thời, phải xử lý nghiêm những doanh nghiệp vi phạm.

Thứ năm, về hợp tác vùng, nhiều cụm công nghiệp nằm liền kề nhau, thậm chí liên tỉnh. Do đó, việc phối hợp liên vùng trong xử lý chất thải, quản lý nguồn nước, bảo vệ không khí là vô cùng quan trọng. Nếu mỗi địa phương làm riêng lẻ, sẽ không thể giải quyết triệt để vấn đề.

Cuối cùng, nâng cao nhận thức của doanh nghiệp và người dân về trách nhiệm bảo vệ môi trường là yếu tố then chốt. Chỉ khi cộng đồng và doanh nghiệp hiểu rõ lợi ích lâu dài của phát triển bền vững, thì những nỗ lực về thể chế, công nghệ và giám sát mới phát huy hiệu quả thực sự.

Rõ ràng, hướng tới nền kinh tế xanh, phát triển bền vững không còn là khẩu hiệu, mà là yêu cầu sống còn. Các khu, cụm công nghiệp là nơi tập trung phần lớn hoạt động sản xuất chính là “mặt trận” quan trọng nhất trong công tác bảo vệ môi trường. Muốn giữ vững tốc độ tăng trưởng, nâng cao sức cạnh tranh, khẳng định vị thế Việt Nam trong chuỗi giá trị toàn cầu, không có con đường nào khác ngoài việc phát triển công nghiệp gắn liền với môi trường xanh, sạch và bền vững.