Hoàn thiện thể chế, phát triển cụm công nghiệp theo hướng xanh và bền vững

Cụm công nghiệp xanh, động lực mới cho kinh tế địa phương

Theo Phương án phát triển cụm công nghiệp giai đoạn 2021–2030, tầm nhìn đến năm 2050 do Thủ tướng Chính phủ phê duyệt, đến năm 2030, cả nước sẽ có khoảng 2.148 cụm công nghiệp với tổng diện tích hơn 94.600 ha. Tính đến cuối năm 2024, cả nước đã thành lập khoảng 1.070 cụm công nghiệp, với diện tích 40.400 ha; trong đó 725 cụm đi vào hoạt động, thu hút hơn 14.000 dự án đầu tư, tạo việc làm cho khoảng 690.000 lao động. Tỷ lệ lấp đầy bình quân đạt 67%, phản ánh vai trò ngày càng lớn của cụm công nghiệp trong phát triển kinh tế địa phương.

Một điểm sáng đáng chú ý là hiện có hơn 225 cụm công nghiệp đã đầu tư và vận hành hệ thống xử lý nước thải tập trung, góp phần cải thiện môi trường. Song thực tế tại nhiều địa phương, đặc biệt là vùng sâu, vùng xa, vẫn còn tình trạng xả thải trực tiếp ra môi trường, gây bức xúc trong dư luận. Một số ngành nghề như sản xuất vật liệu xây dựng, gốm sứ, dệt nhuộm, khai khoáng vẫn phát sinh khối lượng lớn chất thải rắn, bụi và tiếng ồn, trong khi hạ tầng thu gom, xử lý chưa đồng bộ; nhiều doanh nghiệp nhỏ lẻ còn sử dụng công nghệ cũ, tiêu hao năng lượng và gây ô nhiễm.

Mục tiêu đến năm 2030, cả nước sẽ có khoảng 2.148 cụm công nghiệp

Các chuyên gia kinh tế cảnh báo, nếu không đổi mới mô hình quy hoạch, hạ tầng và quản lý, công nghiệp sẽ tiếp tục phát triển theo hướng “lấy tài nguyên đổi tăng trưởng”, phải trả giá bằng môi trường và sức khỏe cộng đồng. Do đó, định hướng mới cần chuyển từ ưu tiên số lượng sang chất lượng, từ mở rộng diện tích sang nâng cao hiệu quả, gắn với phát triển kinh tế xanh.

Trong những năm gần đây, Chính phủ đã ban hành nhiều văn bản siết chặt quản lý môi trường trong phát triển công nghiệp. Nghị định 32/2024/NĐ-CP quy định rõ trách nhiệm của chủ đầu tư hạ tầng cụm công nghiệp và doanh nghiệp trong việc chấp hành pháp luật về bảo vệ môi trường; đồng thời, giao UBND các cấp vai trò giám sát, xử lý vi phạm. 

Ngày 12/7/2025, Thủ tướng Chính phủ ban hành Chỉ thị 20/CT-TTg, yêu cầu các bộ, ngành và địa phương tập trung ngăn chặn, xử lý ô nhiễm môi trường trong khu, cụm công nghiệp; đặc biệt nhấn mạnh việc kiểm soát nhập khẩu công nghệ lạc hậu, tránh để Việt Nam trở thành “bãi rác công nghệ”.

Với ngành Công Thương, phát biểu bên lề Diễn đàn Đầu tư Kinh tế sạch (IPEF) 2024, Bộ trưởng Bộ Công Thương Nguyễn Hồng Diên khẳng định: “Việt Nam ưu tiên những hoạt động hỗ trợ doanh nghiệp áp dụng mô hình bền vững, gắn với nghiên cứu, đổi mới công nghệ khí hậu. Đồng thời, thúc đẩy phát triển cụm công nghiệp sinh thái trong các chương trình về sản xuất tiêu dùng bền vững, sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả, cũng như các kế hoạch ứng phó biến đổi khí hậu và tăng trưởng xanh ngành Công Thương”.

Bộ Công Thương mới đây cũng công bố Dự thảo Báo cáo đánh giá tình hình thực hiện Nghị định 32/2024/NĐ-CP, trong đó ghi nhận nhiều kết quả tích cực: thể chế hóa kịp thời chủ trương đổi mới, bổ sung chính sách ưu đãi, phân cấp mạnh cho địa phương. Ngay sau khi ban hành, Bộ đã tổ chức tập huấn, hướng dẫn; nhiều tỉnh, thành phố đã xây dựng quy chế quản lý, cải cách thủ tục, thu hút nhà đầu tư hạ tầng có năng lực. Nhờ vậy, các cụm công nghiệp ngày càng trở thành động lực phát triển, góp phần di dời cơ sở sản xuất gây ô nhiễm ra khỏi khu dân cư.

Tuy nhiên, báo cáo cũng chỉ ra những hạn chế lớn như nguồn vốn ngân sách còn hạn hẹp khiến nhiều hạ tầng chắp vá, thiếu công trình bảo vệ môi trường; việc thu hút doanh nghiệp tại các địa bàn khó khăn còn chậm; lựa chọn chủ đầu tư chưa đồng bộ; đặc biệt, việc khai thác tài sản hạ tầng từ vốn ngân sách chưa có quy định rõ ràng.

Những mô hình tiên phong hướng tới phát triển bền vững

Trong bức tranh còn nhiều gam màu xám, đã xuất hiện những điểm sáng từ các cụm công nghiệp tiên phong phát triển theo hướng xanh, thông minh, bền vững.

Tại Hà Nội, Cụm công nghiệp Phương Trung có quy mô 9,55 ha, được quy hoạch đồng bộ với hệ thống điện 3 pha ổn định, mạng lưới điện hạ áp tiện lợi cho doanh nghiệp. Đặc biệt, nhà máy xử lý nước thải công suất 310 m³/ngày đêm đã được xây dựng, kết nối trực tuyến với Sở Nông nghiệp và Môi trường. Chất thải rắn được phân loại, thu gom, chuyển đến cơ sở tái chế, đảm bảo quy trình xử lý khép kín. 

Ông Nguyễn Đức Bình - Phó Giám đốc Công ty Cổ phần Đầu tư Phát triển hạ tầng Liên Việt chủ đầu tư dự án cho biết: “Cụm công nghiệp Phương Trung được định hướng trở thành điểm đến cho doanh nghiệp vừa và nhỏ, với hạ tầng hiện đại và đầy đủ giấy phép về phòng cháy chữa cháy, môi trường, sẵn sàng đón nhà đầu tư từ cuối năm 2023”.

Cụm công nghiệp Phương Trung 

Trong khi đó, tại Hải Phòng, Cụm công nghiệp An Thọ có quy mô gần 50 ha, do Công ty Cổ phần Đầu tư An Thọ làm chủ đầu tư, được định hướng phát triển theo tiêu chuẩn ESG (Môi trường - Xã hội - Quản trị). Ông Thái Thành Nhân, Giám đốc công ty, nhấn mạnh: “Chúng tôi tập trung không chỉ hoàn thiện hạ tầng kỹ thuật hiện đại, mà còn chú trọng yếu tố xanh, với mật độ cây xanh cao, không gian sinh thái gắn với di sản địa phương. Đặc biệt, cụm công nghiệp An Thọ sẽ triển khai hệ thống xử lý nước thải đạt chuẩn cột A, đồng thời ứng dụng năng lượng tái tạo như điện mặt trời”.

Với định hướng thu hút các ngành nghề điện tử, điện lạnh, công nghệ thông tin – công nghệ cao, công nghiệp sạch và logistics, cụm công nghiệp An Thọ được kỳ vọng sẽ mở ra hướng đi mới, góp phần nâng cao năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp địa phương và thúc đẩy kinh tế xanh tại Hải Phòng.

Từ những thực tiễn trên có thể thấy, phát triển cụm công nghiệp ở Việt Nam đang bước vào giai đoạn mới, không chỉ chạy theo số lượng, mà phải coi trọng chất lượng, hiệu quả, bảo vệ môi trường và hài hòa lợi ích kinh tế – xã hội.

Hoàn thiện thể chế, ưu tiên đầu tư hạ tầng xanh, hỗ trợ doanh nghiệp đổi mới công nghệ, và phát triển cụm công nghiệp sinh thái sẽ là “chìa khóa” để cụm công nghiệp thực sự trở thành động lực phát triển bền vững, đúng như định hướng mà Chính phủ và Bộ Công Thương đã đề ra.