Phong trào sản xuất sạch hơn giúp công nghiệp than chuyển mình

Hình ảnh những bãi thải đen kịt, bụi than bay mù mịt từng khiến ngành công nghiệp than gắn liền với nỗi lo ô nhiễm. Nhưng bức tranh ấy đang đổi khác. Ở Quảng Ninh – “thủ phủ than” của cả nước, một phong trào sản xuất sạch hơn đã lan tỏa, từ các tập đoàn lớn đến từng công ty thành viên.

Hiện đại hóa công nghệ, thúc đẩy sản xuất sạch hơn

Câu chuyện tại Công ty than Núi Béo là minh chứng rõ rệt cho phong trào sản xuất sạch hơn. Những năm gần đây, công ty đã đầu tư đồng bộ nhiều giải pháp nhằm giảm thiểu tác động môi trường. Hệ thống phun sương dập bụi được lắp đặt tại các cụm sàng, kho than và cả Phân xưởng sửa chữa đã giúp hạn chế tối đa bụi than phát tán ra không khí. Riêng trong năm 2023, ba hệ thống phun sương cao áp hiện đại được bổ sung tại khu vực nhà sàng và kho than Trung tâm, góp phần giữ bầu không khí trong lành hơn cho công nhân và cư dân xung quanh.

Không chỉ xử lý bụi, Núi Béo còn đặc biệt chú trọng tới vấn đề tiếng ồn. Tại các khu vực bãi thải Chính Bắc, bãi thải Vỉa 14, 11 hay mặt bằng +12 Nam Vỉa 11, công ty đã tiến hành trồng cây xanh nhằm tạo “lá chắn” tự nhiên, vừa ngăn bụi, vừa giảm ồn hiệu quả. Những dải cây xanh ấy không chỉ góp phần cải thiện cảnh quan mà còn thể hiện trách nhiệm của doanh nghiệp với cộng đồng dân cư quanh mỏ.

Đặc biệt, một trong những hạng mục quan trọng là đầu tư hệ thống xử lý nước thải công nghiệp. Được Tập đoàn Công nghiệp Than – Khoáng sản Việt Nam (TKV) trang bị và giao cho Công ty TNHH MTV Môi trường – TKV vận hành, trạm xử lý có công suất 1.200 m³/giờ, áp dụng công nghệ lắng lamela và lọc mangan hiện đại. Toàn bộ lượng nước thải phát sinh trong khai thác đều được thu gom và xử lý trước khi thải ra môi trường, đảm bảo đạt chuẩn. Đây là bước tiến lớn khẳng định mục tiêu sản xuất sạch hơn không chỉ nằm trên giấy tờ, mà đã được triển khai bằng hệ thống kỹ thuật cụ thể, mang lại hiệu quả thực tế.

Không chỉ riêng Núi Béo, trên toàn ngành than, các dự án chiến lược đã được TKV triển khai với quy mô lớn. Hàng loạt công trình như mỏ Hà Ráng, cụm mỏ Cọc Sáu – Đèo Nai, mỏ Đông Tràng Bạch hay nhà máy sàng tuyển Nam Mẫu đều được đầu tư bằng công nghệ hiện đại, cơ giới hóa khâu khai thác và vận tải. Sự đầu tư gần 85.000 tỷ đồng trong giai đoạn 2020–2024 đã tạo ra sức bật mạnh mẽ, giúp nâng cao năng lực sản xuất, đồng thời giảm đáng kể lao động thủ công và những tác động môi trường đi kèm.

Sự chuyển đổi cũng được phản ánh qua các chỉ số sản xuất. Tỷ lệ thu hồi than sạch liên tục tăng, từ mức 91% giai đoạn 2020–2022 lên 92,9% năm 2024. Song song, tổn thất than hầm lò giảm từ 19,5% xuống còn 18,9%. Đây là những kết quả cụ thể cho thấy nỗ lực sản xuất sạch hơn đã mang lại hiệu quả, khi tài nguyên được khai thác tiết kiệm và khoa học hơn.

Hệ thống máy phun sương dập bụi cao áp di động tại bãi thải Công ty Than Hà Tu. Ảnh: TKV

Chuyển đổi số là động lực mới cho sạch hơn

Một điểm sáng khác trong phong trào sản xuất sạch hơn chính là chuyển đổi số. Ở Công ty than Hà Tu, việc số hóa hồ sơ thiết bị, lắp đặt hệ thống GPS quản lý vận chuyển, phân tích dữ liệu hộp đen hay áp dụng trí tuệ nhân tạo để dự đoán sự cố đã giúp giảm thiểu hỏng hóc, tránh rò rỉ dầu mỡ, giảm tiêu hao nhiên liệu. Đây chính là những yếu tố gắn trực tiếp với mục tiêu “sạch hơn” vì tiết kiệm năng lượng đồng nghĩa với giảm phát thải.

Trung tâm điều hành sản xuất tập trung do TKV triển khai cũng đang chứng minh hiệu quả rõ rệt. Dữ liệu từ khai thác, vận tải, bốc xếp được truyền trực tiếp về hệ thống giám sát, giúp tối ưu quy trình, giảm thời gian chờ đợi, cắt giảm lượng xe vận hành không cần thiết – đồng nghĩa với giảm khí thải và chi phí.

Công ty than Thống Nhất cũng là ví dụ điển hình khi áp dụng phần mềm E-office, quản lý vật tư, MineSCADA, E-Home… Tất cả giúp giảm giấy tờ, tăng tự động hóa, hạn chế sai sót và qua đó gián tiếp giảm lãng phí tài nguyên. Khi mọi khâu đều được giám sát chặt chẽ bằng công nghệ, sản xuất sạch hơn trở thành kết quả tất yếu.

Chuyển đổi số cũng đi liền với đào tạo con người. Khi cán bộ kỹ thuật và công nhân thành thạo công nghệ, họ có thể vận hành tốt hơn hệ thống xử lý môi trường, khai thác hiệu quả hơn các nguồn tài nguyên. Sự lan tỏa này đang góp phần tạo nên một nền văn hóa sản xuất sạch hơn trong toàn ngành than.

Có thể thấy, từ những hệ thống phun sương dập bụi, trạm xử lý nước thải công nghệ cao cho tới trung tâm điều hành số hiện đại, tất cả đều khẳng định quyết tâm của ngành công nghiệp than trong việc vừa khai thác hiệu quả, vừa bảo vệ môi trường sống cho cộng đồng. Đây chính là bước chuyển mình quan trọng, mở ra giai đoạn phát triển bền vững cho ngành công nghiệp than. Trong tương lai, ngành công nghiệp than còn hướng tới việc ứng dụng mạnh mẽ trí tuệ nhân tạo, Internet vạn vật và tự động hóa toàn diện. Đồng thời, khai thác hiệu quả nguồn đất đá thải, phát triển mô hình kinh tế tuần hoàn, đa dạng hóa sản phẩm từ than để giảm áp lực môi trường.