Nâng cao năng lực tuân thủ C/O để mở rộng thị trường xuất khẩu

Trong tiến trình hội nhập sâu rộng, đặc biệt khi các hiệp định thương mại tự do (FTA) thế hệ mới ngày càng siết chặt quy tắc xuất xứ, Giất chứng nhận xuất xứ hàng hóa (C/O) đã vượt ra khỏi vai trò của một thủ tục hành chính thông thường để trở thành “giấy thông hành” bắt buộc đối với hàng hóa xuất khẩu. Với các doanh nghiệp sản xuất, chế biến nông sản, việc kiểm soát hồ sơ xuất xứ và xin cấp C/O đúng quy định không chỉ quyết định khả năng hưởng ưu đãi thuế quan mà còn tác động trực tiếp đến uy tín và tính bền vững của đơn hàng trên thị trường quốc tế.

Theo ông Đoàn Xuân Chiêu - CEO Công ty TNHH Hoàng Hiệp F&B, trong quá trình tham gia xuất khẩu cà phê, doanh nghiệp ngày càng nhận thức rõ vai trò trung tâm của C/O trong toàn bộ chuỗi sản xuất, thương mại từ vùng nguyên liệu đến khâu tiếp cận thị trường nhập khẩu.

Ông Đoàn Xuân Chiêu - CEO Công ty TNHH Hoàng Hiệp F&B

Chủ động quản trị C/O để tận dụng hiệu quả các FTA

Chia sẻ về thực tiễn xin cấp C/O, ông Đoàn Xuân Chiêu cho biết Hoàng Hiệp F&B hiện không gặp nhiều trở ngại lớn trong việc chuẩn bị hồ sơ, chứng từ hay chứng minh xuất xứ theo các FTA. Nguyên nhân chủ yếu đến từ việc doanh nghiệp chủ động cập nhật quy định và xây dựng hệ thống kiểm soát hồ sơ nội bộ ngay từ đầu.

“Công tác quản lý chứng từ được chúng tôi thực hiện thường xuyên có hệ thống và bám sát yêu cầu của từng hiệp định. Việc chứng minh xuất xứ vì vậy không tạo áp lực lớn, tuy nhiên doanh nghiệp luôn phải theo dõi sát các thay đổi về quy định để kịp thời điều chỉnh”, ông Chiêu nhấn mạnh.

Trong bối cảnh nhiều thị trường nhập khẩu tăng cường hậu kiểm, thậm chí điều tra gian lận xuất xứ, sự chủ động này giúp doanh nghiệp giảm đáng kể rủi ro bị từ chối C/O hoặc bị áp dụng các biện pháp phòng vệ thương mại.

Đánh giá về hệ thống cấp C/O điện tử (ECOSys), lãnh đạo Hoàng Hiệp F&B cho rằng: “Đây là bước tiến quan trọng trong cải cách thủ tục hành chính, giúp rút ngắn thời gian xử lý, giảm tiếp xúc trực tiếp và tăng tính minh bạch. Tuy nhiên, với các doanh nghiệp nhỏ và vừa, việc tiếp cận và khai thác hiệu quả hệ thống vẫn còn không ít băn khoăn, nhất là về mức độ am hiểu quy trình, tính ổn định của hệ thống và an toàn dữ liệu”.

Chuỗi cung ứng nông sản và “điểm nghẽn” chứng minh xuất xứ 

Từ góc nhìn toàn ngành, nông sản Việt Nam vẫn đang đối mặt với nhiều khó khăn khi xin chứng nhận xuất xứ từ nước ngoài. Theo các chuyên gia, một trong những nguyên nhân cốt lõi là thiếu tầm nhìn dài hạn về vòng đời sản phẩm, khiến việc đầu tư cho xuất xứ còn mang tính đối phó, chưa trở thành chiến lược phát triển thị trường.

Bên cạnh đó, chuỗi giá trị nông sản chưa được thiết lập bền vững. Sản xuất còn manh mún, phụ thuộc lớn vào nông hộ nhỏ lẻ, thiếu sự gắn kết chặt chẽ giữa vùng nguyên liệu, chế biến, xuất khẩu. Khi chuỗi cung ứng thiếu minh bạch, việc chứng minh xuất xứ theo chuẩn quốc tế trở nên khó khăn, thậm chí không khả thi.

Chuyên gia nông nghiệp Hoàng Trọng Thủy

Ở góc độ công nghệ, tỷ lệ nội địa hóa còn thấp, trong khi việc ứng dụng các nền tảng số và thiết bị thông minh để kết nối, chia sẻ dữ liệu giữa các tác nhân trong chuỗi vẫn chưa đồng bộ, dẫn đến thông tin xuất xứ bị đứt đoạn giữa thực tế sản xuất và hồ sơ pháp lý.

Theo chuyên gia nông nghiệp Hoàng Trọng Thủy, C/O không đơn thuần là một loại giấy tờ: “C/O là kết quả của cả một quá trình tổ chức sản xuất. Khi chuỗi giá trị chưa rõ ràng, chưa được ‘luật hóa’ bằng dữ liệu và công nghệ, thì việc xin chứng nhận xuất xứ ở thị trường nước ngoài chắc chắn sẽ gặp trở ngại”.

“Việc tăng cường quản lý xuất xứ được đánh giá sẽ mang lại ba tác động lớn: Làm rõ lộ trình sản phẩm và tạo dựng niềm tin thị trường; bảo đảm chữ tín thương mại để tận dụng ưu đãi thuế quan FTA; đồng thời kích hoạt tỷ lệ nội địa hóa, thúc đẩy tổ chức lại sản xuất theo chuỗi với sự tham gia chặt chẽ của nông dân, hợp tác xã và doanh nghiệp”, chuyên gia Hoàng Trọng Thủy nhấn mạnh.

Việc quản lý tốt C/O giúp làm rõ lộ trình sản phẩm, tạo dựng niềm tin với đối tác nhập khẩu, bảo vệ thương hiệu và giảm chi phí kiểm tra. Đồng thời, sự minh bạch về xuất xứ là nền tảng để doanh nghiệp tận dụng hiệu quả ưu đãi thuế quan trong các FTA thế hệ mới, với mức thuế suất ưu đãi từ 0-5%.

Từ góc nhìn ngành hàng cà phê, ông Thái Như Hiệp, Phó Chủ tịch Hiệp hội Cà phê - Ca cao Việt Nam (VICOFA) cho rằng, dữ liệu đã trở thành nền tảng cốt lõi của xuất xứ và giá trị gia tăng. “Đối với nông nghiệp nói chung và cà phê nói riêng, dữ liệu không còn là câu chuyện tương lai, mà là vấn đề của hiện tại. Dữ liệu chính là nền tảng để tạo ra giá trị gia tăng. Khi doanh nghiệp có dữ liệu đầy đủ, minh bạch, họ có thể chủ động đàm phán, tham gia sâu hơn vào chuỗi cung ứng và thuyết phục người mua trả giá cao hơn”, ông Hiệp nhấn mạnh.

Ông Thái Như Hiệp – Phó Chủ tịch Hiệp hội Cà phê - Ca cao Việt Nam (VICOFA)

Theo ông Hiệp, dữ liệu và C/O còn là công cụ để xây dựng thương hiệu ngành hàng và tiến tới thương hiệu quốc gia cho cà phê Việt Nam. “Thực chất, tất cả các FTA hiện nay đều xoay quanh ba trụ cột: minh bạch, số hóa và truy xuất nguồn gốc. Với ngành cà phê, C/O ngày nay không chỉ phản ánh xuất xứ địa lý, mà còn bao hàm thông tin về vùng trồng, phương thức canh tác, mối liên kết giữa nông dân và doanh nghiệp, cũng như các tiêu chí bền vững. Đây chính là ‘chiều sâu’ mới của xuất xứ hàng hóa”, Phó Chủ tịch VICOFA phân tích.

Thực tiễn từ Hoàng Hiệp F&B cho thấy, để giảm rủi ro liên quan đến C/O, doanh nghiệp đã xây dựng quy trình quản lý chứng từ chặt chẽ, đào tạo nhân sự chuyên sâu về xuất xứ, đẩy mạnh số hóa và tự động hóa quy trình, đồng thời duy trì hệ thống lưu trữ hồ sơ minh bạch và phối hợp chặt chẽ với cơ quan quản lý khi có yêu cầu kiểm tra, thanh tra.