Trong những năm qua, ngành Gốm sứ Việt Nam đã tăng trưởng mạnh mẽ cả về sản lượng và công nghệ sản xuất. Nhờ đó, ngành Gốm sứ không chỉ nâng cao năng suất, chất lượng sản phẩm, mà còn đa dạng hóa mẫu mã.
Bên cạnh đáp ứng nhu cầu tiêu dùng trong nước, xuất khẩu sản phẩm gốm sứ của Việt Nam trong những năm qua tăng trưởng tích cực với tốc độ tăng trưởng kép đạt 3,9%/năm trong giai đoạn 2020–2024. Với tốc độ tăng trưởng này, Việt Nam vươn lên vị trí thứ 17 thế giới về xuất khẩu gốm sứ toàn cầu, xếp thứ hai trong khu vực Đông Nam Á, chỉ sau Thái Lan.
Tuy nhiên, trong bối cảnh hội nhập sâu rộng và cạnh tranh toàn cầu ngày càng gay gắt, ngành gốm sứ Việt Nam đang đối mặt thách thức lớn về năng lực cạnh tranh, quản trị sản xuất và năng lực xuất khẩu, đặc biệt là trong việc chứng minh xuất xứ hàng hóa và chủ động xin giấy chứng nhận xuất xứ hàng hóa (C/O) nhằm hưởng ưu đãi thuế quan tại các thị trường trọng điểm. Đặc biệt, các Hiệp định thương mại tự do mở ra cơ hội giảm thuế quan sâu cho hàng hóa Việt Nam, trong đó có sản phẩm gốm sứ nếu đáp ứng được quy tắc xuất xứ.
Thực tế cho thấy, những doanh nghiệp gốm sứ chủ động tiếp cận và chuẩn bị bài bản thủ tục chứng nhận xuất xứ hàng hóa đã sớm chiếm ưu thế trên “đường đua” xuất khẩu. Những doanh nghiệp này không chờ đến khi có đơn hàng mới lo hoàn thiện hồ sơ pháp lý, mà chủ động rà soát nguồn nguyên liệu, chuẩn hóa quy trình sản xuất, xây dựng hệ thống chứng từ ngay từ đầu. Nhờ đó, khi tiếp cận các thị trường xuất khẩu, sản phẩm của họ đáp ứng đầy đủ quy tắc xuất xứ theo từng hiệp định thương mại tự do và điều kiện xin cấp C/O để hưởng ưu đãi thuế quan.
Trên thực tế, phần lớn các doanh nghiệp ngành Gốm sứ chưa trang bị cho mình kiến thức về việc áp dụng quy tắc xuất xứ ưu đãi theo từng FTA. Hay như việc chuẩn hóa hồ sơ chứng từ hóa đơn, hợp đồng, quy trình sản xuất, chứng từ mua nguyên liệu… Cùng với đó, năng lực tiếp nhận thông tin về xuất xứ hàng hóa, chứng nhận C/O của các doanh nghiệp hiện nay còn thiếu và yếu. Điều này dẫn tới việc bỏ lỡ lợi thế cạnh tranh, giảm hiệu quả xuất khẩu và gia tăng rủi ro khi doanh nghiệp tiếp cận thị trường quốc tế.
Với nhiều doanh nghiệp gốm sứ trên cả nước, đặc biệt là các cơ sở làng nghề, doanh nghiệp nhỏ và vừa, việc chưa từng xuất khẩu ra nước ngoài không xuất phát từ thiếu sản phẩm hay thị trường, mà chủ yếu do doanh nghiệp chưa chuẩn bị đầy đủ nền tảng pháp lý trong đó C/O là nút thắt quan trọng nhất. Dưới góc độ này, C/O không phải là câu chuyện ưu đãi thuế quan, mà còn được coi là điều kiện “đủ chuẩn” để doanh nghiệp gốm sứ Việt Nam bước qua ngưỡng cửa xuất khẩu.
Cũng chính vì lý do này, nhiều doanh nghiệp gốm sứ trong nước tự loại mình khỏi cuộc chơi xuất khẩu, bởi họ không biết hàng hóa của mình có đủ điều kiện xuất xứ hay không; hay không dám tiếp cận khách hàng quốc tế vì sợ không đáp ứng được yêu cầu pháp lý. Bởi vậy, không ít doanh nghiệp mong muốn được tiếp cận các lớp tập huấn hoặc đơn vị tư vấn để có thể từng bước hoàn thiện các tiêu chuẩn, nắm bắt kịp thời các yêu cầu xuất khẩu, từ đó nâng cao chất lượng sản phẩm và đáp ứng tiêu chí của thị trường nước ngoài.
Ngành Gốm sứ Việt Nam được dự báo còn nhiều tiềm năng tăng trưởng trong những năm tới. Các chuyên gia cho rằng, cạnh tranh trên thị trường là vấn đề tất yếu. Để không bị lép vế và đưa được sản phẩm của Việt Nam vươn xa hơn thị trường quốc tế, các doanh nghiệp trong nước phải lựa chọn hướng đi đổi mới công nghệ, nhằm tăng cường năng lực cạnh tranh, tạo ra những sản phẩm chất lượng, độc đáo, đáp ứng được nhu cầu và thị hiếu ngày càng cao của người tiêu dùng nội địa cũng như những yêu cầu, quy định khắt khe từ phía các quốc gia nhập khẩu. Có như vậy, ngành Gốm sứ Việt Nam mới thực sự bắt nhịp được xu thế toàn cầu.
Để biến tiềm năng thành năng lực xuất khẩu thực chất, doanh nghiệp gốm sứ Việt Nam không thể đứng ngoài câu chuyện xuất xứ hàng hóa. Việc chủ động trang bị kiến thức về quy tắc xuất xứ, chuẩn hóa quy trình sản xuất, hồ sơ chứng từ và nắm vững thủ tục cấp C/O cần được coi là một phần trong chiến lược phát triển dài hạn và xuất khẩu hàng hóa của doanh nghiệp. Khi C/O không còn là rào cản mà trở thành “giấy thông hành” pháp lý, doanh nghiệp mới đủ tự tin bước ra thị trường quốc tế, tận dụng hiệu quả các FTA và nâng cao vị thế gốm sứ Việt Nam trên bản đồ thương mại toàn cầu.
