Logistics xanh: Mở rộng ‘cánh cửa’ thương mại toàn cầu

Cơ hội vàng và thách thức môi trường

Logistics không chỉ là dịch vụ vận chuyển mà là nền tảng của chuỗi giá trị toàn cầu. Một quốc gia hay doanh nghiệp muốn nâng cao năng lực cạnh tranh thì phải coi logistics là đòn bẩy chiến lược vừa hỗ trợ lưu thông hàng hóa, vừa thúc đẩy thương mại, đầu tư và phát triển bền vững.

Bà Nguyễn Thảo Hiền - Phó Vụ trưởng Vụ Phát triển thị trường nước ngoài (Bộ Công Thương) nhấn mạnh, logistics là trụ cột quan trọng giúp ổn định chuỗi cung ứng, nâng cao năng lực cạnh tranh và thúc đẩy xuất khẩu. Trong bối cảnh Việt Nam hội nhập sâu rộng, logistics cần được phát triển đồng bộ với chiến lược phát triển thị trường, thông qua vận tải đa phương thức, hiện đại hóa hệ thống cảng và hỗ trợ doanh nghiệp xây dựng chuỗi cung ứng hiệu quả, bền vững.

Tuy nhiên, thực tế cho thấy, vận tải logistics đang phải đối mặt với thách thức môi trường kép đó là vừa là nguồn gây ô nhiễm lớn, vừa chịu áp lực phải “xanh hóa” để đáp ứng tiêu chuẩn toàn cầu. Nếu không chuyển đổi kịp thời, logistics sẽ trở thành “điểm nghẽn” trong quá trình phát triển bền vững và hội nhập quốc tế.

Đặc biệt, vận tải đường bộ chiếm 85% hoạt động logistics của Việt Nam. Trong khi đó, mức phát thải khí nhà kính của vận tải đường bộ cao gấp 22 lần hàng không, 20 lần đường biển và 250 lần đường sắt. Bởi vậy, hệ thống giao hàng hoạt động với cường độ cao: hàng nghìn xe tải, ô tô, xe máy di chuyển mỗi ngày, chưa kể lượng hàng hoàn trả (hàng không nhận, đổi trả) sẽ làm gia tăng phát thải CO₂. Theo Ngân hàng Thế giới (WB) ước tính, mỗi năm vận tải tại Việt Nam thải ra 50 triệu tấn CO₂, dự kiến sẽ tăng lên 90 triệu tấn vào năm 2030.

Theo các chuyên gia, logistics xanh là phương thức quản lý và vận hành chuỗi cung ứng nhằm giảm thiểu tối đa tác động tiêu cực đến môi trường. Điều này bao gồm: Sử dụng năng lượng tái tạo, phương tiện vận tải thân thiện môi trường; tối ưu hóa lộ trình vận chuyển, giảm tình trạng xe rỗng; sử dụng bao bì tái chế, tái sử dụng; ứng dụng công nghệ số và AI để giảm chi phí, nâng cao hiệu quả.

Logistics xanh sẽ đem lại lợi ích “kép” vừa kinh tế và môi trường. Theo đó, doanh nghiệp tiết kiệm chi phí bởi vận tải chiếm 60-80% chi phí logistics, nhưng nếu tối ưu hóa có thể giảm 30-40% chi phí. Tăng uy tín, thương hiệu khi người tiêu dùng ngày càng ưu tiên doanh nghiệp “xanh”. Đồng thời, bảo vệ môi trường khi cắt giảm CO₂, hạn chế rác thải nhựa…

Trước bối cảnh đó, nhiều tập đoàn logistics quốc tế như DHL, Maersk, FedEx… đều đã cam kết Net-zero 2050, sử dụng xe điện, năng lượng tái tạo và cảng biển xanh. Nhiều doanh nghiệp Việt Nam cũng đã nhanh chóng chuyển đổi, giữ vững vị thế ngành logistics trong chuỗi cung ứng toàn cầu. Đơn cử, Tổng Công ty cổ phần vận tải dầu khí (PVTrans) coi vận tải xanh vừa là cơ hội tái định vị để khẳng định vị thế mới.

Với tầm nhìn đó, PVTrans lựa chọn chiến lược “đi trước một bước” trong xu hướng vận tải xanh. Trọng tâm là đầu tư đội tàu thế hệ mới sử dụng nhiên liệu thân thiện môi trường, đáp ứng các chuẩn mực quốc tế; phát triển mạnh vận tải LNG, lĩnh vực gắn liền với chuyển dịch năng lượng; đồng thời tích hợp ESG vào quản trị, thành lập Ủy ban ESG trực thuộc Hội đồng quản trị để bảo đảm mọi quyết sách hướng tới phát triển bền vững.

Song hành cùng định hướng này là “kiềng ba chân” chiến lược: hiện đại hóa đội tàu, đẩy mạnh chuyển đổi số và phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao. Công nghệ được xem là công cụ bắt buộc trong quản trị, vận hành, còn con người là nền tảng quyết định, với trọng tâm đào tạo đội ngũ kế cận và thuyền viên đạt chuẩn quốc tế, gắn liền với xây dựng văn hóa doanh nghiệp mạnh.

Chia sẻ về quá trình chuyển đổi xanh trong hoạt động logistics, Giám đốc marketing Tổng công ty Tân cảng Sài Gòn Trương Tấn Lộc cho biết, đơn vị luôn tiên phong trong hoạt động kinh doanh, chuyển đổi phương thức và thay đổi dần tập quán của khách hàng.

Trong đó, phát triển mạnh vận tải đường thủy, đẩy mạnh các giải pháp chuyển đổi số góp phần tối ưu các hoạt động, cung cấp dịch vụ cho khách hàng, tối ưu tổ chức sản xuất tại các khu vực cảng, giảm thời gian chờ đợi và giao nhận vận tải cho khách hàng trong cảng, giảm khí thải ra môi trường. Mặt khác, đơn vị đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin trong công tác giao nhận vận tải cho khách hàng, cho các tàu thông qua cổng giao dịch thương mại, cho phép khách hàng sử dụng điện thoại để giao nhận hàng hóa, không dùng giấy tờ, giảm thời gian giao dịch.

Cùng với đó, tiếp tục hiện đại hóa các biện pháp kỹ thuật, chuyển đổi năng lượng trong trang thiết bị từ nguồn điện truyền thống sang sử dụng điện mặt trời. “Với việc đầu tư trang thiết bị hiện đại, chúng tôi hướng đến xây dựng cảng bán tự động và tự động trong thời gian tới”, ông Lộc chia sẻ.

Tuy nhiên, nhiều doanh nghiệp cho biết, còn những “điểm nghẽn” khi ứng dụng logistics xanh khi chi phí đầu tư cao như đầu tư xe điện, kho lạnh, công nghệ xanh cần vốn lớn; doanh nghiệp vừa và nhỏ (chiếm 90%) khó tiếp cận; hạ tầng thiếu đồng bộ khi kho bãi nhỏ lẻ, thiếu kho lạnh, thiếu cảng kết nối; nhận thức hạn chế khi nhiều doanh nghiệp chưa coi xanh hóa là ưu tiên…

Nói về khó khăn khi "xanh hoá" logistics, ông Trần Thanh Hải - Phó Cục trưởng Cục Xuất nhập khẩu (Bộ Công Thương) cho rằng, nhận thức, thói quen, hạ tầng vẫn chưa đáp ứng cho sự phát triển của phương tiện vận chuyển xanh.

“Chuyển đổi xanh hoá đòi hỏi chi phí đầu tư không nhỏ và các doanh nghiệp cũng gặp thách thức khi lựa chọn công nghệ hay việc thiếu đội ngũ chuyên gia có kiến thức và năng lực triển khai”, ông Hải cho biết.

Cần nhiều chính sách thúc đẩy doanh nghiệp phát triển logistics xanh

Phó Chủ tịch Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) Nguyễn Quang Vinh khẳng định, khi các doanh nghiệp ứng dụng logistics xanh trong chiến lược của mình về lâu dài sẽ gia tăng được số lượng khách hàng, tăng nguồn thu và cắt giảm chi phí, nâng cao sức cạnh tranh trên thị trường, hướng tới phát triển bền vững và toàn diện. 

Nhưng để đạt được các mục tiêu nêu trên, Chính phủ và các bộ, ngành liên quan cần tiếp tục xem xét có thêm nhiều chính sách hơn nữa nhằm khuyến khích, thúc đẩy doanh nghiệp hướng đến phát triển logistics xanh, đặc biệt các doanh nghiệp vừa và nhỏ. Trong đó, có những ưu đãi về thuế, tạo động lực và giảm chi phí cho doanh nghiệp, khuyến khích sử dụng các nguồn năng lượng thay thế nhiên liệu hóa thạch trong vận tải đường bộ.

Từ góc độ doanh nghiệp, ông Ngô Sỹ Hoài – Phó Chủ tịch kiêm Tổng thư ký Hiệp hội Gỗ và Lâm sản Việt Nam cho rằng, trong thời gian tới, vấn đề logistics không chỉ dừng lại ở chi phí mà cần hướng tới mục tiêu để tất cả đơn vị trong chuỗi cung ứng, từ nhà sản xuất đến các nhà cung cấp dịch vụ logistics, phải cùng nhau cam kết và thực hiện mục tiêu tăng trưởng xanh, qua đó đáp ứng những tiêu chuẩn ngày càng khắt khe của các thị trường khó tính.

​

Mặt khác, nhiều chuyên gia cho rằng, các doanh nghiệp logistics Việt Nam cần được thúc đẩy đối thoại chính sách, chuyển giao công nghệ, kết nối đầu tư và chia sẻ mô hình thành công từ các quốc gia đã đi trước. Việc này cần có lộ trình thực hiện cụ thể, với sự phối hợp và hỗ trợ của nhiều bên.

Cùng với đó, các doanh nghiệp logistics cũng cần chủ động tính toán để đầu tư phương tiện xanh: xe điện, xe hybrid, năng lượng mặt trời. Ứng dụng công nghệ số, AI để tối ưu hóa lộ trình vận tải, quản lý kho. Sử dụng bao bì tái chế, thân thiện môi trường, xây dựng chính sách “đổi trả bao bì”. Hợp tác vận tải đa phương thức để giảm phụ thuộc vào đường bộ. Về phía người tiêu dùng, cũng cần ưu tiên lựa chọn giao hàng chậm, gom đơn để giảm số chuyến xe. Ủng hộ bao bì xanh, chấp nhận chi phí cao hơn một phần để bảo vệ môi trường. Đồng thời, tăng cường ý thức tiêu dùng bền vững…

Có thể khẳng định, thúc đẩy logistics xanh không chỉ là một xu hướng tất yếu mà còn mang ý nghĩa chiến lược đối với phát triển bền vững. Trước hết, đây là giải pháp trực tiếp giảm phát thải khí nhà kính, góp phần thực hiện cam kết Net Zero 2050 của Việt Nam và nâng cao uy tín quốc gia trong cộng đồng quốc tế. Tiếp đó, logistics xanh giúp tối ưu hóa năng lượng, tiết kiệm chi phí vận hành, từ đó nâng cao năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp.

Quan trọng hơn, việc ứng dụng công nghệ xanh trong vận tải và quản trị chuỗi cung ứng sẽ tạo ra chuẩn mực mới về chất lượng dịch vụ, đáp ứng yêu cầu ngày càng khắt khe của thị trường và đối tác toàn cầu. Logistics xanh không chỉ bảo vệ môi trường, sức khỏe cộng đồng mà còn góp phần xây dựng một nền kinh tế tuần hoàn, minh bạch và hiện đại, đưa Việt Nam tiến gần hơn đến vị thế trung tâm logistics khu vực.