'Sát thủ vô hình' từ túi nilon và sức ép ô nhiễm nhựa

Lộ trình loại bỏ túi nilon – từ siêu thị đến chợ dân sinh

Trong đời sống hàng ngày, túi nilon dường như đã trở thành vật dụng quen thuộc. Tuy nhiên, phía sau sự tiện lợi ấy là hệ lụy nghiêm trọng đối với sức khỏe con người và môi trường. Các chuyên gia môi trường gọi túi nilon là “sát thủ vô hình”.

Theo PGS Nguyễn Duy Thịnh – nguyên giảng viên Đại học Bách khoa Hà Nội, phần lớn túi nilon trên thị trường hiện nay là sản phẩm tái chế từ nhựa bẩn, tiềm ẩn nguy cơ chứa kim loại nặng như chì, cadimi – các chất gây hại cho gan, thận, thậm chí dẫn đến vô sinh hoặc dậy thì sớm. Nguy hiểm hơn, khi dùng để đựng thực phẩm nóng, các chất phụ gia trong nhựa dễ dàng thôi nhiễm vào thức ăn, tạo ra tác động lâu dài đến nội tiết và sức khỏe con người.

Về môi trường, túi nilon có khả năng tồn tại hàng trăm đến hàng nghìn năm. Chúng không phân hủy mà chỉ vỡ thành những mảnh vi nhựa siêu nhỏ, len lỏi vào đất, nguồn nước, thậm chí xâm nhập chuỗi thức ăn. Báo cáo của Liên Hợp Quốc cho thấy, mỗi năm có khoảng 11 triệu tấn nhựa đổ ra đại dương, trong đó phần lớn là túi nilon và sản phẩm nhựa dùng một lần. Nếu không có biện pháp quyết liệt, đến năm 2040, lượng rác nhựa thải ra biển có thể tăng gấp ba lần.

Về môi trường, túi nilon có khả năng tồn tại hàng trăm đến hàng nghìn năm

Trước sức ép đó, ông Thịnh cho rằng, việc hạn chế và tiến tới loại bỏ túi nilon dùng một lần đã trở thành yêu cầu cấp thiết. Đây cũng là bước đi không thể thiếu để các quốc gia, trong đó có Việt Nam, hướng tới nền kinh tế tuần hoàn và phát triển bền vững.

Những năm gần đây, Việt Nam đã ban hành nhiều chính sách quan trọng nhằm kiểm soát và giảm thiểu ô nhiễm nhựa. Luật Bảo vệ Môi trường 2020 và Nghị định 08/2022/NĐ-CP đã quy định rõ lộ trình hạn chế sản xuất, nhập khẩu túi nilon khó phân hủy và sản phẩm nhựa dùng một lần.

Tại nhiều địa phương, các kế hoạch cụ thể đã được triển khai. Đà Nẵng là một trong những đơn vị đi đầu. Trong khuôn khổ dự án “Giảm thiểu rác thải nhựa đại dương tại Việt Nam”, Sở Công Thương Đà Nẵng phối hợp cùng WWF-Việt Nam khảo sát tại các siêu thị, trung tâm thương mại, từ đó xây dựng lộ trình ba giai đoạn: 2024 – 2025 khuyến khích hạn chế tự nguyện; 2025 – 2026 áp dụng đồng loạt việc tính phí túi nilon; 2026 – 2030 tiến tới dừng hoàn toàn cung cấp túi nilon khó phân hủy.

Hà Nội cũng thể hiện quyết tâm mạnh mẽ khi 100% đại biểu HĐND thành phố thông qua nghị quyết giảm phát thải nhựa. Theo đó, từ 1/1/2027, các chợ, cửa hàng tiện lợi sẽ không còn cung cấp miễn phí túi nilon khó phân hủy, và đến năm 2031 sẽ dừng sản xuất, nhập khẩu sản phẩm nhựa dùng một lần.

Bên cạnh chính sách, nhiều mô hình thực tiễn đã xuất hiện. Nhiều siêu thị thay thế túi nilon bằng túi phân hủy sinh học, bao bì giấy, túi vải, hay sản phẩm làm từ tre, mây. Một số trường học phát động phong trào “Nói không với rác nhựa”; nhiều chợ dân sinh tuyên truyền để người dân dùng làn nhựa, giỏ mây, hộp đựng cá nhân thay cho túi nilon.

Bước chuyển tất yếu vì một nền kinh tế xanh

Những chuyển động này cho thấy xã hội đang từng bước thay đổi hành vi tiêu dùng. Sự đồng hành của chính quyền, doanh nghiệp và người dân sẽ là yếu tố quyết định để mô hình “siêu thị, trung tâm thương mại, chợ không túi nilon” đi vào thực chất, thay vì chỉ dừng ở khẩu hiệu.

Thực tế, túi nilon mới chỉ xuất hiện từ năm 1957, tức chưa đầy 70 năm trong lịch sử loài người. Trước đó, con người vẫn buôn bán và tiêu dùng bình thường bằng các vật liệu thân thiện môi trường như giấy, lá, vải. Điều này chứng tỏ một tương lai không túi nilon hoàn toàn khả thi.

Tuy nhiên, để đạt được mục tiêu này cần nhiều giải pháp đồng bộ, theo các chuyên gia môi trường, thứ nhất, cần chọn địa điểm thí điểm hợp lý, ưu tiên các siêu thị, cửa hàng tiện lợi trong khu vực đô thị, nơi có khả năng thu gom và quản lý tốt. Trên cơ sở thí điểm thành công, có thể nhân rộng mô hình ra toàn quốc.

Thứ hai, chính sách hỗ trợ tài chính là rất quan trọng, đặc biệt với doanh nghiệp vừa và nhỏ. Nhà nước cần hỗ trợ nhập khẩu hoặc sản xuất bao bì tái chế, sinh học; đồng thời công bố danh mục sản phẩm thay thế và giá tham chiếu để doanh nghiệp và người dân dễ dàng tiếp cận.

Nhiều tỉnh thành, địa phương đã chung tay hưởng ứng các hoạt động bảo vệ môi trường

Thứ ba, phải đẩy mạnh truyền thông thay đổi hành vi. Vai trò của giới trẻ, các tổ chức xã hội cần được phát huy trong các chiến dịch “Nói không với nhựa dùng một lần”. Song song đó, cần thông báo lộ trình cụ thể, hướng dẫn chi tiết cho từng nhóm đối tượng bị tác động như siêu thị, nhà hàng, chợ… để họ có thời gian chuẩn bị.

Thứ tư, hệ thống giám sát và chế tài xử lý phải minh bạch. Chỉ khi có cơ chế đo lường lượng túi nilon sử dụng, tỷ lệ tái chế và quy định xử phạt rõ ràng với vi phạm, chính sách mới thực sự đi vào cuộc sống.

Ngoài ra, cần sự phối hợp chặt chẽ giữa Bộ Công Thương, Bộ Nông nghiệp và Môi trường cùng chính quyền địa phương trong việc triển khai mô hình thí điểm. Song song là việc ban hành tiêu chuẩn sản phẩm cho nhựa tái chế, nhựa sinh học nhằm đảm bảo an toàn cho sức khỏe và thân thiện với môi trường.

PGS.TS Lưu Đức Hải – Chủ tịch Hội Kinh tế Môi trường Việt Nam nhấn mạnh: “Cần áp dụng mức thuế cao đối với việc sản xuất và tiêu thụ túi nilon khó phân hủy, qua đó tăng chi phí sử dụng, giảm động lực tiêu dùng. Đồng thời, phải ban hành quy định rõ ràng về tiêu chuẩn kỹ thuật và chất lượng đối với các sản phẩm thay thế như túi sinh học, hộp giấy, túi vải". 

Phía doanh nghiệp cũng đề xuất Chính phủ có chính sách đồng nhất và triển khai đồng loạt trên toàn bộ hệ thống siêu thị, trung tâm thương mại để tạo sự công bằng, cạnh tranh lành mạnh.

Cuộc chiến chống rác thải nhựa đã bước sang giai đoạn mới, quyết liệt và toàn diện hơn. “Không túi nilon trong siêu thị” không chỉ là mục tiêu, mà còn là minh chứng cho sự chuyển mình của Việt Nam trong hành trình hướng tới nền kinh tế xanh, kinh tế tuần hoàn. Đó là hướng đi tất yếu, cần sự chung tay từ Nhà nước, doanh nghiệp đến từng người dân để biến một tương lai xanh không túi nilon thành hiện thực.