Cân bằng cơ cấu đào tạo trong hệ thống trường thuộc Bộ Công Thương

Áp lực tuyển sinh và yêu cầu tái định vị hệ cao đẳng

Trong giai đoạn 2021-2025, hệ thống 22 trường cao đẳng trực thuộc Bộ Công Thương duy trì quy mô đào tạo tương đối ổn định, với tổng số sinh viên cao đẳng dao động quanh mức 75.000 người. Tuy nhiên, đến năm 2025, con số này giảm nhẹ xuống còn khoảng 74.800 sinh viên, phản ánh những khó khăn ngày càng rõ nét trong công tác tuyển sinh ở trình độ cao đẳng.

Nguyên nhân chủ yếu đến từ sự suy giảm sức hấp dẫn của hệ cao đẳng so với đại học. Xu hướng lựa chọn của học sinh phổ thông đang dịch chuyển rõ rệt, khi nhiều em ưu tiên theo học đại học hoặc tham gia các chương trình đào tạo nghề ngắn hạn, thời gian linh hoạt, sớm tham gia thị trường lao động. Điều này khiến các trường cao đẳng, đặc biệt là những cơ sở đào tạo các ngành nghề truyền thống, gặp không ít trở ngại trong việc thu hút người học.

Nhiều trường cao đẳng trực thuộc Bộ Công Thương đổi mới phương thức tuyển sinh

Trước áp lực đó, nhiều trường buộc phải điều chỉnh chiến lược đào tạo, chuyển hướng sang mở ngành mới hoặc triển khai các chương trình liên kết nhằm đáp ứng nhu cầu thực tiễn. Trong giai đoạn 2021-2025, toàn khối cao đẳng đã xây dựng và đưa vào đào tạo khoảng 50 chương trình mới. Đây được xem là nỗ lực đáng ghi nhận, thể hiện tinh thần chủ động đổi mới, thích ứng với biến động của thị trường lao động và xu hướng phát triển ngành.

Sự phân hóa trong kết quả tuyển sinh giữa các trường cũng ngày càng rõ rệt. Nhóm trường cao đẳng đã thực hiện tự chủ tài chính, gồm Cao đẳng Kỹ thuật Cao Thắng, Cao đẳng Công Thương TP. Hồ Chí Minh và Cao đẳng Kinh tế Đối ngoại, tiếp tục duy trì năng lực tuyển sinh vượt trội. Trong nhiều năm liên tiếp, các cơ sở này đạt từ 95 đến 100% chỉ tiêu tuyển sinh hàng năm, bất chấp bối cảnh chung không thuận lợi.

Lợi thế của nhóm trường tự chủ đến từ nhiều yếu tố: thương hiệu đào tạo được khẳng định qua thời gian; cơ sở vật chất được đầu tư đồng bộ; chương trình đào tạo gắn chặt với nhu cầu thực tiễn của doanh nghiệp. Bên cạnh đó, việc chủ động triển khai mô hình đào tạo kép, đẩy mạnh tuyển sinh trực tuyến, tăng cường hợp tác với doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài và ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý đào tạo đã giúp các trường này duy trì sức hút ổn định.

Khả năng mở ngành theo nhu cầu thị trường và điều chỉnh mức học phí linh hoạt trong khuôn khổ tự chủ cũng tạo dư địa để các trường nâng cao chất lượng dịch vụ đào tạo, qua đó thu hút người học. Thực tế cho thấy, những cơ sở đào tạo có mức độ tự chủ cao thường linh hoạt hơn trong thích ứng và ít bị động trước biến động của thị trường giáo dục.

Ngược lại, nhóm trường cao đẳng chưa thực hiện tự chủ tài chính vẫn phụ thuộc lớn vào ngân sách nhà nước, trong khi điều kiện cơ sở vật chất còn hạn chế. Sức cạnh tranh trong tuyển sinh của nhóm này tương đối thấp, với nhiều trường chỉ đạt từ 60 đến 80% chỉ tiêu. Thậm chí, một số cơ sở phải tạm dừng hoặc cắt giảm ngành đào tạo do không đủ nguồn tuyển đầu vào.

Thực trạng này đặt ra thách thức lớn đối với cơ cấu trình độ đào tạo trong toàn hệ thống. Việc mất cân đối giữa đại học và cao đẳng không chỉ ảnh hưởng đến chiến lược phát triển giáo dục, mà còn tác động trực tiếp đến khả năng cung ứng nguồn nhân lực đa trình độ cho ngành Công Thương trong trung và dài hạn. Trong bối cảnh đó, yêu cầu đặt ra là phải nâng cao uy tín, chất lượng đào tạo của hệ cao đẳng, đồng thời xây dựng các cơ chế thu hút người học phù hợp hơn với xu thế mới.

Hoàn thiện chính sách đầu tư công gắn với chiến lược phát triển đào tạo

Bên cạnh bài toán tuyển sinh, hiệu quả đầu tư công cho giáo dục đào tạo cũng là yếu tố có tác động trực tiếp đến năng lực cạnh tranh của các cơ sở giáo dục nghề nghiệp. Kinh nghiệm quốc tế cho thấy, đầu tư công chỉ phát huy tối đa hiệu quả khi được triển khai song hành với cơ chế quản trị minh bạch, hệ thống giám sát chặt chẽ và khả năng huy động các nguồn lực ngoài ngân sách.

Nhiều quốc gia đã đạt được thành công trong phát triển giáo dục nghề nghiệp nhờ kết hợp linh hoạt chính sách tài khóa với mô hình hợp tác công - tư. Cách tiếp cận này cho phép các cơ sở đào tạo chủ động tham gia tìm kiếm nguồn vốn đầu tư cho cơ sở vật chất, giảm áp lực cho ngân sách nhà nước, đồng thời tạo động lực cạnh tranh và đổi mới trong quản lý đầu tư.

Đối chiếu với thực tiễn của Bộ Công Thương, giai đoạn 2021-2025 ghi nhận nhiều kết quả tích cực trong đầu tư công cho hệ thống trường trực thuộc. Tuy nhiên, vẫn còn những vấn đề cần tiếp tục hoàn thiện. Trước hết là yêu cầu cải thiện tiến độ giải ngân thông qua việc đơn giản hóa thủ tục hành chính, rút ngắn quy trình thẩm định và tăng tính chủ động cho các trường trong quản lý, triển khai dự án đầu tư.

Cùng với đó, việc nghiên cứu và áp dụng các mô hình huy động nguồn lực ngoài ngân sách là hướng đi cần được quan tâm. Mô hình liên kết giữa nhà trường và doanh nghiệp, đặc biệt trong các lĩnh vực công nghiệp, thương mại và công nghệ, có thể tạo ra nguồn lực bổ sung quan trọng cho đầu tư cơ sở vật chất và phát triển chương trình đào tạo. Đây cũng là những lĩnh vực có nhu cầu lớn về nhân lực kỹ thuật, thực hành, phù hợp với thế mạnh của hệ thống đào tạo thuộc Bộ Công Thương.

Một vấn đề khác cần được chú trọng là sự gắn kết giữa đầu tư công và chiến lược phát triển ngành. Thực tiễn quốc tế cho thấy, các quốc gia có hệ thống giáo dục nghề nghiệp phát triển đều đặt đầu tư hạ tầng đào tạo trong mối liên hệ chặt chẽ với dự báo nhu cầu nhân lực trong tương lai. Khi đó, mỗi dự án đầu tư công không chỉ dừng ở việc nâng cấp cơ sở vật chất, mà còn trở thành động lực thúc đẩy đổi mới chương trình đào tạo và tăng cường kết nối với doanh nghiệp.

Trong giai đoạn tới, Bộ Công Thương có thể tiếp tục nâng cao hiệu quả đầu tư công thông qua việc hoàn thiện cơ chế quản lý, tăng cường giám sát tiến độ và ưu tiên các dự án có tác động trực tiếp đến năng lực đào tạo thực hành. Về phía các cơ sở đào tạo, yêu cầu đặt ra là phải chủ động hơn trong đề xuất mô hình hợp tác mới, tìm kiếm nguồn lực ngoài ngân sách và khai thác hiệu quả hệ thống cơ sở vật chất đã được đầu tư.

Nhìn lại chặng đường 2021-2025, có thể khẳng định chính sách đầu tư công đã đóng vai trò quan trọng trong việc củng cố hạ tầng đào tạo, nâng cao năng lực giảng dạy và nghiên cứu của hệ thống trường thuộc Bộ Công Thương. Đây là nền tảng quan trọng để các cơ sở đào tạo tiếp tục đổi mới, nâng cao chất lượng và từng bước giải quyết bài toán cân bằng cơ cấu đào tạo, đáp ứng yêu cầu phát triển nguồn nhân lực trong giai đoạn mới.